Leskovac

Leskovac

Leskovac je gradsko naselje i administrativni centar istoimene teritorijalne jedinice i Jablaničkog upravnog okruga. Status grada dobio je 2007. godine. Grad se nalazi u Leskovačkoj kotlini, poznatoj po srpskom petorečju. Kroz samo naselje protiče reka Veternica, a nedaleko od Leskovca protiče Južna Morava, koja prima sve veće pritoke grada. Leskovac leži na nadmorskoj visini od 228 m i kotlina u kojoj je smešten okružena je planinama Radan, Goljak i Pasjača na zapadu, Kukavica i Čemernik na jugu i Babička gora, Seličevica i Suva planina na istoku.
Naselje datira još iz doba Rimskog carstva. Srednjovekovni naziv naselja je Glubočica (stsrp. Glьbočica, od stsl. glọbokъ — „dubok”), pa Dubočica. Ime Leskovac grad je dobio po šumama leske (stsl. lěska) tj. lešnika.
Grad Leskovac ima 144 naselja od kojih su Leskovac, Vučje, i Grdelica gradskog tipa. Kao privredni, politički, društveni, kulturno-prosvetni i administrativni centar Jablaničkog okruga poznat je po tome što je grad sa razvijenom tekstilnom, hemijskom, drvoprerađivačkom i prehrambenom industrijom, grad roštilja i kulinarskih specijaliteta. Kao takav, Leskovac je sedište velikog broja kulturnih institucija, među kojima su i Narodni muzej i Narodna biblioteka Radoje Domanović. Kulturne aktivnosti u gradu isprepletane su sa njegovim nasleđem, te je najpoznatija manifestacija u gradu posvećena leskovačkom roštilju i nosi naziv Leskovačka roštiljijada. Pored roštiljijade, u Leskovcu se svake godine održavaju Leskovački karneval i Leskovački internacionalni filmski festival (LIFFE).
Prema popisu iz 2011, u samom Leskovcu živelo je 60.288 stanovnika, dok je na području grada Leskovca živelo 144.206 stanovnika. Stanovništvo grada većinski čine Srbi pravoslavci, te je u gradu prisutno nekoliko pravoslavnih verskih objekata, među kojima je najveća crkva Svete Trojice, izgrađena 1931. i posvećena Svetoj Trojici, gradskoj slavi Leskovca. Karakteristična je i crkva Odžaklija podignuta 1803. godine i specifična to tome što predstavlja jedinu crkvu u Srbiji sa odžakom.

Najraniji naziv za područje u kom se danas nalazi grad Leskovac bio je Glubočica (starosrpski Glьbočica), od praslovenskog glọbokъ, što znači „dubok”. Kasnije se, zbog prideva dubok, ustalilo ime Dubočica. Područje Dubočice su još u 5. veku pre nove ere naseljavali Dardani. Po predanju je ova teritorija dobila ime po močvarnom terenu između Leskovca i sela Strojkovca koji je bio karakterističan po dubokom blatu ili glibu pa otuda i ime Glibočica, odnosno Glubočica. Glubočica se kao ime oblasti pominje u periodu vladavine Stefana Nemanje i odnosi se na područje sliva reke Jablanice. U putopisima arheologa Feliksa Kanica postoje podaci o gradu Dibočici koji se se nalazio na ušću reke Lapaštice u reku Medveđu (Jablanicu).
Danas je Dubočica sinonim za Leskovac i okolinu, centralni deo Jablaničkog okruga. Mnogobrojni su primeri upotrebe ovog naziva u imenu ulica, opština, sportskih klubova.
Ime Leskovac potiče od drveta leske (stsl. lěska). Legenda kaže da se ispod brda u blizini sadašnjeg grada nalazilo jezero, te da je došlo do njegovog isušivanja i da je tu iznikla biljka leska (lešnik), po kojoj je grad pre više od 700 godina dobio ime. Sadašnje ime grada kao ime naseljenog mesta prvi put se pominje 1308. godine u Povelji Kralja Milutina. U vreme turske vladavine, ime je promenjeno u Hisar, od istoimene turske reči koja znači „tvrđava”.

Položaj
Leskovac se nalazi u podnožju brda Hisar (341 m), u srcu prostrane i plodne leskovačke kotline, jedne od najvećih kotlina u Srbiji, koja leži u srednjem toku Južne Morave, između Niške na severu i Vranjske kotline na jugu. Kotlina je dugačka 50, a široka 45 km i presecaju je rečni tokovi Južne Morave, Jablanice, Veternice i Puste reke, a kroz sam grad protiče Veternica.
Leskovac leži na nadmorskoj visini od 228 m, smešten sa još 300 naselja u plodnoj kotlini koja obuhvata 2.250 km², koja je bila ogranak nekadašnjeg Panonskog mora. Oko kotline su planine Goljak, Čemernik (1.638 m) i Kukavica na jugu, Babička gora (1.098 m), Seličevica (903 m), Bukovik, Kruševica i Suva planina na istoku, Radan (1.409 m) i Pasjača na zapadu. Na severu se graniči sa niškom kotlinom, a na jugu preko Grdeličke klisure sa vranjsko-bujanovačkom kotlinom. U ovoj prostranoj kotlini, čiji je obod sastavljen od jako ubranih kristalastih škriljaca, mestimično prosečenih eruptivnim stenama, Leskovac zauzima centralne i istočne delove, i to one najniže. Na sever se pruža do Brestovca, a na jugu zalazi u Grdeličku klisuru sve do Džepa, koji ostaje izvan teritorije grada. Na taj način teritorija grada obuhvata gotovu celu dolinu Južne Morave od Kurvingradskog suženja na severu do Vranjske kotline na jugu, a osim doline Južne Morave njoj pripadaju niska pobrđa stare jezerske zaravni u koju se ova dolina usekla i donji dolinski delovi Moravinih istočnih i zapadnih pritoka, Veternice, Jablanice, Puste Reke i Vlasine. Pravu prirodnu granicu ima samo na istoku i jugu. Severoistočna i istočna granica je Babička gora, a na jugu greben Kukavice čini prirodnu barijeru prema opštini Vladičin Han. Ostale granice se pružaju najvećim delom duž niskih razvođa između Južne Morave i njenih pritoka ili između ovih pritoka. Zapadna granica prema opštini Bojnik vodi razvođem između Jablanice i Puste reke, koje je nisko i veoma prohodno. Deo zapadne granice koja je odvaja od opštine Lebane, ide razvođem između Veternice i Gornje Jablanice i seče basen Donje Jablanice na dva jednaka dela. Ovde nema prave prirodne granice, pošto duž Jablanice ide glavni put koji predstavlja glavnu saobraćajnicu kojom se održavaju veze Leskovca i Lebana. Istočnu granica prema Zaplanju, vodi grebenom Babičke gore. Napuštajući ovaj greben granica dalje produžava duž razvođa između Vlasine i Južne Morave i tako odvaja opštinu Vlasotinca od Leskovca, sve dok ne siđe u Donju Vlasinu, koja tu teče kroz moravski basen sve do svog ušća. I ova granica je, prema tome, veštačka.
Dolina Vlasine predstavlja glavnu saobraćajnicu za oblast Donje i Srednje Vlasine. Napuštajući ovaj basen granica se opet penje uz grebene Grdeličke klisure i ide razvođem između gornje Vlasine i Morave. Ova granica odvaja Leskovac o opština Vlasotince i Crna Trava na istoku. Južna granica se poklapa sa dugogodišnjom granicom Jablaničkog i Pčinjskog okruga i u zapadnom delu vodi grebenom Kukavice. Ona seče dolinu Južne Morave u Grdeličkoj klisuri na liniji Repište—Suševje i zatim nastavlja linijom Suševje—Mrkovica, koja donekle prati razvođe između Džepske i Predejanske reke. Severna granica je široko otvorena prema Niškoj kotlini, Dobriču i dolini Toplice, jer se teritorija Leskovca ne pruža do Kurvingradskog suženja, nego južnije do linije Kutleš—Brestovac.
Ovako ograničena teritorija Leskovca ima nepravilan oblik. Izdužena je pravcem sever—jug, ali joj širina nije podjednaka u svim delovima. Najuža je u središnjem delu na liniji Vlase—Ladovica, 14 km vazdušnom linijom. Nešto je šira na severu, na liniji Petrova gora — Stupnica, 28 km vazdušnom linijom. Najveću širinu ima u južnom delu na liniji Melovo — Novo Selo, 37 km vazdušnom linijom.
Grad Leskovac zahvata površinu od 1.025 km² i na toj površini se nalazi 144 naselja. U tim naseljima, i samom gradu leskovačke opštine, prema poslednjim podacima, živi 162.000 stanovnika. Po broju naselja, leskovačka opština je najrazuđenija u Srbiji. Na svakom kvadratnom kilometru živi 158 stanovnika. Posle Niša, grad Leskovac — u kome živi 78.030 stanovnika prema popisu iz 2002. godine — najveći je na jugu Srbije.
U sastav grada ulazi nekoliko zasebnih celina koje nose posebne nazive i odlikuju se posebnim obeležjima. To su Porečje, koje obuhvata sliv reke Veternice, a za koje se takođe vezuje srednjovekovni naziv Dubočica; zatim Grdelička klisura, koja kao takva jednim delom pripada Leskovcu, a drugim delom Vladičinom Hanu; treća celina je Leskovačko Pomoravlje, koje obuhvata i oblasti Donje Veternice i Donje Jablanice, kao i naselja Leskovačkog polja — aluvijalne ravni Južne Morave od Brestovca na severu do Grdeličke klisure na jugu. Pored sliva Veternice, Grdeličke klisure i Leskovačkog Pomoravlja, grad obuhvata i neka naselja Donje Jablanice, neka sela iz sliva Puste reke i Zaplanja na severu.

Vode
Nedaleko od grada protiče Južna Morava, koja čini glavni rečni tok grada i koja prihvata veće pritoke: Veternicu, Jablanicu, Vlasinu i Pustu Reku, te se ova oblast kao karakteristična i jedina takva u Srbiji naziva Srpsko petorečje. Jablanica je leva pritoka Južne Morave, koja se u nju uliva kod sela Pečenjevce, te dužina njenog toka, od izvora do ušća iznosi 75 km. Voda Jablanice se koristi za navodnjavanje i mlinove, a u prošlosti je, kao i Veternica, bila od izuzetnog značaja jer se dugo koristila za navodnjavanje konoplja, koje se na ovim prostorima u velikoj meri gajilo.
Veternica je takođe leva pritoka Južne Morave, nešto kraća od Jablanice (73 km). Veternica u svoj tok prima veliki broj, uglavnom manjih, pritoka, prevashodno kratke, vodom bogate tokove koji imaju karakter bujice, a značajnije desne pritoke su joj Vučjanka, Čukljenička reka, Bukoglavka, Gorinka, Brzanka i Šainovački potok — sve nose nazive po mestima kroz koja prolaze —, dok je značajnija leva pritoka Sušica. Kada je reč o pritokama Veternice, poseban značaj ima Vučjanka, kao najveća njena pritoka i ekonomski najznačajnija reka. Vučjanka je brza, planinska reka, koja nastaje spajanjem Goleme i Male reke na 686 m nadmorske visine, i celim svojim gornjim tokom ona teče kroz duboki kanjon. Reka je snagom svoje vode u ovim oblastima stvorila brojne kamene lonce ili kazane koji predstavljaju pravu prirodnu retkost. Zbog brzog toka, na reci je još 1903. godine podignuta hidrocentrala, koja i danas funkcioniše.
Vlasina izvire ispod brane Vlasinskog jezera i do njenog ušća u Južnu Moravu ima 70 km. Zbog njenog planinskog okruženja, kao i zbog manjka industrijskih zagađivača, Vlasina spada u red najčistijih reka u Srbiji. Na reci postoji i manje akumulaciono jezero koje se koristi za vodosnabdevanje Vlasotinca.
Pusta reka, kao leva pritoka Južne Morave, izvire ispod vrha planine Radan i nakon 71 km se uliva u Južnu Moravu. Najveći deo sliva Puste reke pripada opštini Bojnik, a u Moravu se uliva kod Doljevca.
U blizini Leskovca nalaze se i tri veća veštačka jezera: Brestovačko, Vlasinsko i jezero Barje. Brestovačko jezero nalazi se na 312 m nadmorske visine, dužine 2.800 m. Izgrađeno je na Pustoj reci uzvodno od Gornjeg Brestovca i zbog svoje lepe obale, sa nekoliko poluostrva, jednim rtom i dva zaliva, pruža dobre uslove za razvoj različitih vidova turizma.
Vlasinsko jezero predstavlja akumulaciono jezero koje se prostire na preko 15 km² i nalazi se na 1.200 m nadmorske visine. Brana je počela da se gradi 1946. godine, a jezero je napunjeno vodom do današnjih kapaciteta 1954. godine. Jezero dobija vodu putem kanala dugih preko 60 km, a snabdeva se vodom iz Lisine, Čemernice, Jerme, Božice i drugih manjih reka i potoka. Vlasinsko jezero je poznato po plutajućim ostrvima, koja vremenom menjaju svoj položaj, a nastala su od podvodnog biljnog sveta izraslog na tresetu, koji se u velikim parčadima otkinuo sa dna jezera i isplovio.
Jezero Barje je nazvano po selu Barje u čijoj blizini je podignuta brana visine 74 m i na udaljenosti od oko 30 km od Leskovca. Jezero je nastalo pregrađivanjem toka reke Veternice, nizvodno od Golemog Sela, u oblasti gde Veternica teče dubokom klisurastom dolinom. Ukupna zapremina vode u jezeru iznosi 47 miliona kubnih metara i ona se koristi za snabdevanje čitavog grada pijaćom vodom, a pored toga i za navodnjavanje okolnog zemljišta.

Praistorija i stari vek

Iz praistorijskog perioda evidentirano je u Leskovačkoj regiji ukupno 106 lokaliteta. Od ukupnog broja lokaliteta, najveći broj pripada mlađem neolitu, odnosno vinčanskoj kulturi (43 lokaliteta), zatim brnjičkoj kulturi iz poznog bronzanog doba (18 lokaliteta) i starijem i mlađem horizontu gvozdenog doba I (14 lokaliteta, odnosno osam lokaliteta). Da se na tom prostoru intenzivno živelo već od srednjeg neolita potvrđuje 14 lokaliteta iz tog perioda, koji pripadaju starčevačkoj kulturi. Početkom ranog eneolita, u vreme takozvane gradačke faze vinčanske kulture u Leskovačkoj regiji postojalo je sedam naselja, a u narednom periodu, koji takođe pripada ranom eneolitu, a obeležila ga je kulturna grupa Bubanj—Hum I, na ovom prostoru nalazilo se 11 naselja.

Značajan doprinos poznavanju praistorijske arheologije u Srbiji jeste podatak da su u jednom kratkom istorijskom periodu i u leskovačkoj oblasti boravili Kelti, odnosno Skordisci, što potvrđuju keramički nalazi karakteristični za latensku kulturu, evidentirani na nekoliko lokaliteta u ovoj oblasti. Svakako jedan od najvažnijih rezultata istraživanja nalazišta sa ovog područja, koji je takođe potvrđen istraživanjem praistorijskih lokaliteta u Vranjskoj regiji, jeste potvrda da je u praistoriji Grdelička klisura izbegavana kao komunikacioni pravac, a da su, umesto nje, korišćeni alternativni komunikacioni pravci dolinama Jablanice i Veternice.

Leskovačka regija u praistoriji bila je pod znatno jačim uticajem kulturnih grupa sa severa i istoka nego sa juga i zapada Balkanskog poluostrva. Ta regija bila je veoma pogodna za život u svim periodima praistorije, o čemu svedoči veliki broj lokaliteta sa bogatom vertikalnom stratigrafijom (lokaliteti u Čekminu, Bobištu, Bratmilovcu, Gornjem Guberevcu, Kaštavaru, zatim lokaliteti Jeričište u Lipovici, Hisar u Leskovcu, Gradac u Zlokućanu, Progon-čuka u Maloj Grabovnici i Dački rid — Ortački rid u Donjoj Slatini).

Kameno doba

U leskovačkoj oblasti do sada nisu pronađeni nikakvi nalazi iz paleolita i mezolita, ali je evidentiran veći broj lokaliteta iz mlađeg kamenog doba (neolita). Pozne faze starčevačke kulture, kojima pripadaju naselja iz srednjeg neolita u oblasti Leskovca, potiču iz perioda oko 6200. godine p. n. e. U Leskovačkoj regiji evidentirano je 49 lokaliteta iz neolita, od čega je na 33 lokaliteta ustanovljen neolitski sloj koji pripada samo vinčanskoj kulturi, dok je na četiri lokaliteta evidentiran sloj čiji nalazi pripadaju isključivo starčevačkoj kulturi. Pored toga, evidentirano je 10 dvoslojnih neolitskih lokaliteta, odnosno lokaliteta koji sadrže slojeve i vinčanske kulture i starčevačke kulture.

Lokaliteti ravničarskog tipa koji pripadaju starčevačkoj kulturi smešteni su uglavnom na gredama ili obalama većih reka u Leskovačkom polju, a to su lokaliteti Izvorište i Sastanci u Bobištu; zatim Sastanci, Selište i Ševarike u Čekminu; Crkvište u Lipovici; Sevdin grob u Grajevcu i Selište u Vinarcu). Pored toga, manji broj starčevačkih naselja nađen je u Pustoj Reci (Crkvište u Brestovcu) ili na blago zatalasanim istočnim padinama Radana (Kućište u Sekicolu i Caričin grad i Kruškar u Štulcu). Na uzvišenjima, na obalama Južne Morave, smešteni su lokaliteti Progon-čuka u Maloj Grabovnici, Gradac u Zlokućanu i Šljivče u Živkovu. Raspored ovih lokaliteta ukazuje da su oblasti između Puste reke i Jablanice, kao i plavna zona, bile naseljene u praistoriji, već od ranog neolita.

Život na maloj terasi Svinjaričke reke, korišćene već u vreme ranog neolita u okviru lokaliteta Štulac, verovatno je prekinut u jednom trenutku, i ponovo uspostavljen u kasnom bakarnom dobu, više od dva milenijuma kasnije. Akumulacija kulturnih slojeva do dubine od 2,5 m ukazuje na kontinuirano naseljavanje, što potvrđuju i apsolutni datumi iz uzoraka dobijenih paleogeografskim bušenjem, a naselja se mogu zasigurno povezati sa starčevačkom, Kocofeni—Kostolac i brnjičkom grupom.

Mlađem neolitu, tačnije starijem periodu vinčanske kulture, pripadaju 33 lokaliteta, od čega je 7 lokaliteta gradinskog tipa (pet pripada isključivo vinčanskoj kulturi, dok su dva dvoslojna), a 23 lokaliteta su ravničarskog tipa (14 vinčanskih lokaliteta i devet dvoslojnih). Gradinski lokaliteti su uglavnom locirani u Leskovačkom polju, na obalama pritoka Južne Morave, u blizini njihovog ušća (Gradac u Zlokućanu, Vranja noga u Gornjem Guberevcu, Progon-čuka u Maloj Grabovnici). Smešteni su na uzvišenjima u srednjem i južnom delu Leskovačkog polja, koja dominiraju okolinom i sa kojih se mogu pratiti kretanja stanovništva u većem delu te regije.

Bakarno doba

Tragovi civilizacija iz bakarnog doba, to jest eneolita, nađeni su na ukupno 24 lokaliteta, s tim da 18 njih pripada ranom eneolitu, odnosno takozvanoj gradačkoj fazi vinčanske kulture (sedam lokaliteta) i Bubanj—Hum I kulturnoj grupi (11 lokaliteta). Lokaliteti takozvane gradačke faze vinčanske kulture gradinskog tipa smešteni su na dominantnim uzvišenjima na obalama Južne Morave (Progon-čuka u Maloj Grabovnici i Gradac u Zlokućanu), dok se lokaliteti ravničarskog tipa nalaze na kosama na obodu Jablaničke doline ili na obalama Jablanice (Međa u Podrimcu i Selište u Čekminu). Kulturnoj grupi Bubanj—Hum I pripadaju tri gradinska naselja, smeštena u Leskovačkom polju, na obalama Južne Morave i osam ravničarskih naselja, od kojih su tri locirana u Leskovačkom polju, dok se ostala naselja nalaze u Jablaničkoj oblasti (lokaliteti Okućnica B. Ivkovića u Rujkovcu i Fabrika špriceva u Gazdaru), Leskovačkom porečju (lokalitet Potok u Lalincu) i Vlasinskoj oblasti (lokaliteti Iza hotela „Grozd“ i Vodovodluka u Vlasotincu).

Nalazi iz razvijenog, odnosno srednjeg eneolita u ovoj regiji pripadaju kulturnim grupama Baden i Kostolac. Srednjem eneolitu pripadaju četiri lokaliteta — sa jednog lokaliteta potiču isključivo nalazi koji pripadaju badenskoj kulturnoj grupi (lokalitet Selište u Bratmilovcu), dok nalazi sa ostala tri lokaliteta pripadaju i badenskoj i kostolačkoj kulturnoj grupi (Izvor i Sastanci u Bobištu i Dački rid — Ortački rid u Donjoj Slatini). Jedan lokalitet je gradinskog tipa, smešten u Leskovačkom polju, na obali Južne Morave (Dački rid — Ortački rid u Donjoj Slatini), dok su ostala tri lokaliteta ravničarskog tipa, a locirani su na gredama, odnosno kosama na obali Južne Morave.

Poznom eneolitu, odnosno kulturnoj grupi Bubanj—Hum II, pripada šest lokaliteta. Jedini lokalitet ravničarskog tipa smešten je na terasi Južne Morave, nadomak Leskovca, dok ostali lokaliteti predstavljaju gradinska naselja, a preovlađivanje ovog tipa naselja ukazuje na nesigurna i nemirna vremena. Od gradinskih lokaliteta, njih tri su smešteni na dominantnim uzvišenjima na obalama Južne Morave.

Bronzano doba

Iz ranog bronzanog doba konstatovana su dva nalazišta — Pluževina u Jarsenovu i Sastanci u Bobištu. Prvo nalazište je gradinskog tipa, a smešteno je na obroncima Babičke gore, dok je drugo nalazište locirano na terasi Južne Morave istočno od Leskovca. Potonji lokalitet predstavnik je i srednjeg bronzanog doba, a pored njega su tu Padina u Bratmilovcu i Groblje novo u Kaštavaru. Svi lokaliteti iz srednjeg bronzanog doba su ravničarskog tipa, a smešteni su u Leskovačkom polju, na prostranim terasama Južne Morave, odnosno Jablanice (Grobljenovo u Kaštavaru). Dispozicija i topografija lokaliteta ukazuju na relativno miran život u srednjem bronzanom dobu u tom delu basena Južne Morave.

U Leskovačkoj regiji postoji 28 lokaliteta iz poznog bronzanog doba, od čega je sedam lokaliteta gradinskog tipa smešteno na dominantnim uzvišenjima na obodu Leskovačkog polja, dok se gradinski, višeslojni arheološki lokalitet Skobaljić Grad nalazi u planinskoj oblasti južno od Porečja, na alternativnom komunikacionom pravcu prema Vranjsko-bujanovačkoj kotlini, na 15 km južno od Leskovca, u blizini Vučja. Četrnaest naselja ravničarskog tipa nalaze se u Leskovačkom polju, ali i u dolinama Jablanice, Vlasine i Veternice. Čini se da je u tom periodu, posle dužeg vremenskog intervala od kraja vinčanske kulture, ponovo naseljen veći deo Leskovačke regije.

Gvozdeno doba

U periodu 1300—1050. godine p. n. e. područje Leskovca bilo je centar Brnjičke kulture i prvi centar metalurgije na Balkanu. Na području Hisara 2000. godine pronađena je takozvana „Turovićeva igla”, nazvana po njenom pronalazaču, Šćepanu Turoviću, arheologu amateru iz Leskovca. Reč je o gvozdenoj igli iz druge polovine 14. veka pre nove ere koja pripada najstarijem stratumu brnjičke kulturne grupe, a iz istog perioda pronađena je 2005. godine još jedna igla izrađena takođe od čistog elementarnog gvožđa, bez prisustva bilo kojih drugih elemenata i tragova rđe.

Pored Hisara, iz perioda gvozdenog doba I potiču još dva druga lokaliteta podignuta na dominantnim uzvišenjima na obodu Leskovačkog polja, a to su Progon-čuka u Maloj Grabovnici i Kumanluk u Gornjem Guberevcu. Uz ova tri, postoji još 21 lokalitet, od koji je jedanaest ravničarskog tipa, jedan se nalazi u Jablaničkoj oblasti (Redžov vis u Tularu), a jedan lokalitet lociran je na Babičkoj gori (Pusto semče u Semču).

Iz starijeg ili razvijenog gvozdenog doba, tj. gvozdenog doba II, potiče pet lokaliteta: dva su ravničarskog tipa, dva su gradinskog tipa, dok je jedan lokalitet nepoznat (Konopnica), te mu se topografija ne može odrediti. Ravničarskog tipa su lokaliteti Jeričište u Lipovici (Leskovačko polje) i Bublane u Maćedoncu (oblast Jablanica), dok su lokaliteti gradinskog tipa Kale u Grdelici (južna periferija Leskovačkog polja, odnosno ulaz u Grdeličku klisuru sa severa) i Gradište u Golemoj Njivi (zapadna padina Babičke gore).

Gvozdeno doba III, koje obuhvata razdoblje od kraja 6. do kraja 4. veka p. n. e., prezentovano je u leskovačkom kraju sa devet lokaliteta i svi su smešteni u Leskovačkom polju, osim lokaliteta Zmijin kamen u Sakicolu (oblast između Puste Reke i Radan planine).

Gvozdeno doba IV u ovoj oblasti čine lokaliteti koji pripadaju helenističkoj kulturi (lokalitet Lusarije u Orašcu na zapadnim obroncima Krševice) i latenskoj kulturi. Latenska kultura, prema dosadašnjim nalazima, zastupljena je na prostoru jugoistočne Srbije od druge polovine II veka p. n. e. Lokaliteti koji pripadaju latenskoj kulturi jesu: Izvor u Bobištu, Ševarike u Čekminu, Jeričište u Lipovici, Dvorište škole u Velikom Trnjanu i Gradac u Zlokućanu. Svi su ravničarskog tipa, osim lokaliteta Gradac u Zlokućanu koje je gradinskog tipa i nalazi se na obodu Leskovačkog polja. Tri ravničarska lokaliteta smeštena su u Leskovačkom polju, dok se jedan nalazi u Leskovačkom porečju. Ovi nalazi latenske kulture istovetni su nalazima koji pripadaju keltskom plemenu Skordiska iz Podunavlja i Pomoravlja, pa je izvesno da i ti nalazi pripadaju kulturi Skordiska. Materijalni ostaci Skordiska u basenu Južne Morave, zapravo, potvrđuju pisane izvore koji navode da su se Skordisci krajem 2. i u 1. veku p. n. e. proširili do Ilirskih, Peonskih i Tračkih planina i da su sa te teritorije stalnim pljačkaškim pohodima ugrožavali susednu rimsku provinciju Makedoniju.

Pljačke i stalna pustošenja rimske teritorije izazvali su brojne rimske pohode protiv njih. Zanimljiv je nalaz republikanskog denara Appuleiusa Saturniusa kovanog 100. godine p. n. e., nađen u sloju gorenja, na lokalitetu Skobaljić grad kod Vučja, koji potiče iz vremena stalnih sukoba Kelta i Rimljana, ali koji, uz lokalitet Dvorište seoske škole u Velikom Trnjanu, ukazuje na dolinu Veternice kao važan komunikacioni pravac u to vreme.

Značajniji arheološki lokaliteti

• Caričin grad
• Hisar — ostaci utvrde na brdu Hisar iznad Leskovca
• Zelen Grad — Skobaljić Grad
• Dobra glava — nedaleko od Leskovca; danas ima ostataka grada
• Pavlovo Branište — pored Leskovca, kod sela Slatina; danas ima ostataka grada
• Osatovica — nedaleko od Vlasotinaca. Danas nema ostataka grada.
• Trap — kod Konopnice
• Gradac — na prirodnom uzvišenju blizu sela Zlokućani, kod ušća Jašunjske reke u Južnu Moravu
• Kale-Međa — Donje Brijanje
• Kale-Gurgec — Gornje Brijanje
• Ranovizantijsko utvrđenje i crkva Sv. Nikole u Sijarinskoj banji

Srednji vek

Sve do pojave prvih država, na ovoj teritoriji su živela plemena u svojim plemenskim organizacijama i običajima, te su ove krajeve nastanjivali Dardanci, Tribali, Avari, Kelti i drugi narodi. Kad su Rimljani zauzeli Leskovačku kotlinu i proširili svoju teritoriju, oni su na ovoj teritoriji zatekli i pokorili Dardance, koji su ovde imali puno robova. Dva značajna momenta koja su vredna pomena rimske vladavine ovim prostorima jesu: prvi, pojava konoplje koju su gajili Dardanci, i, drugi, podizanje utvrđenja na Hisaru, gde je kasnije osnovano najvažnije naselje iz kojeg će izrasti Leskovac, Dubočica.

Rimljani, Vizantinci, a od 6. i 7. vek naseljavaju se Sloveni. Iz tog perioda pronađeni su arheološki ostaci na Hisaru iznad Leskovca, na lokalitetu Gradac kod Zlokućana, u Maloj Kopašnici, u dolini Slatinske reke, na potezu Kale kod Grdelice itd. Na 30 km od Leskovca nalazi se veliko arheološko nalazište iz 6. veka Caričin Grad, a vredni pronalasci i ostaci se čuvaju u leskovačkom gradskom muzeju.

Slovenske države su se vrlo rano pojavile na teritoriji Vizantije, tako da je i Leskovačka kotlina rano ušla u sastav nemanjićke države. Naučnici tvrde da se istorija ovoga kraja može sigurnije pratiti od 12. veka, kada je srpski župan Stefan Nemanja, koji je pod svoju vlast držao Toplicu, Ibar i Rasinu, od vizantijskog cara Manojla I Komnina dobio na poklon Dubočicu (kako je vekovima nazivana ova oblast) i zavetovao mu „Tebi budi u potomstvu tvojemu po tebi”, tako je Dubočica ušla u sastav Raške države kao samostalna oblast (vidi: Bitka na Moravi (1190)). Najstariji zapisani pomen Leskovca potiče iz 14. veka i tada se ovo mesto opisuje kao veliko selo. Iz vremena cara Dušana i neposredno posle toga pojedina sela u Dubočici pa i sam Leskovac bili su darivani manastirima: car Stefan Dušan, je 1348. godine dao na poklon manastiru Hilandaru selo Leskovac. Tokom 1374. godine Dubočica je ušla u sastav oblasti kojom je upravljao srpski knez Lazar, a 1395. godine je monahinja Efimija (monaško ime Kneginje Milice) sa sinovima Vukom i Stefanom dala Svetogorskom manastiru Svetog Pantelejmona kuću i dva čoveka u Leskovcu, što je prvi pomen Leskovca kao grada.

Godine 1412. turski sultan Musa je ostavio pustoš u ovom kraju. Leskovac su prvi put osvojili Turci 1427. godine, ali je 1444. godine oslobođen Segedinskim mirom. Vojvoda Nikola Skobaljić je 1454. godine sa vojskom iz Dubočice, do nogu je potukao tursku vojsku koja je krenula u pohod na Novo Brdo. Nekoliko meseci kasnije na vodi Trepanji kod Kisline, turska vojska koju je lično predvodio sultan Mehmed II, porazila je ustanike, a zarobljenog vojvodu Skobaljića nabila na kolac. Od tog 16. novembra 1454. pa sve do 11. decembra 1877. Leskovac je bio pod turskom vlašću.

Osmansko carstvo

Leskovac je odmah nakon osvajanja, 1455. godine, postao deo Kruševačkog sandžaka. Tokom 15. i 16. veka, iako pod Turcima, Leskovac je bio velika varošica, privredni i trgovački centar, poznat po vašarima na kojima su dolazili ljudi iz svih krajeva Balkana. U letopisima iz 17. veka pominje se panađur koji je trajao petnaest dana. U periodu 1683—1689. godine Leskovac je bio zahvaćen austrijsko-turskim ratovima, a 1689. godine je austrijska vojska stigla do Leskovca i oslobodila ga. Brojni stanovnici grada stupili su u austrijsku vojsku, računajući na skori kraj njihovog ropstva. Međutim, kako se situacija u ratu preokrenula, veći deo stanovništva se, sa ljudima iz Makedonije, Metohije i drugih krajeva, bežeći ispred Turaka, zajedno sa Arsenijem III Čarnojevićem odselio i prešao Dunav i Savu.

Godine 1787. sedište pašaluka premešteno je iz Kruševca u Leskovac, što je znatno doprinelo bržem privrednom razvoju. Kao centar tog velikog leskovačkog pašaluka, koji je obuhvatao celu teritoriju bivšeg sandžaka Aladži—Hisar (Kruševac) i Paraćin. Leskovac je pred kraj 18. veka postao jedan od najznačajnijih gradova u Osmanskom carstvu. Francuski geograf Ami Boue, 1837. godine pisao je da Leskovac ima 3.000 kuća: 2.400 hrišćanskih, 500 turskih, 30 ciganskih i 10 jevrejskih, ukupno 15.000 stanovnika.

Godine 1841. na prostoru niške, leskovačke, pirotske i vranjske nahije izbila je Milojeva i Srndakova buna (niška buna, leskovačka buna) sa ciljem da se oslobodi jugoistočni deo Srbije. Ustanak je bio slabo organizovan i brzo je bio slomljen što je dovelo do osvete i progona. Za vreme vladavine Turaka, ovo mesto je bilo sedište nahije po imenu Dubočica.

Leskovac je 1858, prema podacima profesora Hana, bio drugi po veličini grad u Srbiji: Beograd je imao 22.000 stanovnika, a odmah za njim Leskovac sa 15.000 stanovnika, dok su najveći gradovi posle njih bili Niš sa 10.500, Kruševac sa 7.000 i Kragujevac sa 4.000 žitelja. Godine 1860. došlo je do seljačkog revolucionarnog pokreta, a kao posledica toga proklamovan je Leskovački zakon, kojim su bili regulisani odnosi između zemljoposednika i seljaka, ali ove odredbe nisu usvojene.

U vreme Prvog srpskog ustanka u Leskovcu je pogubljen knez Stojan, to je uticalo da se veliki broj Leskovčana pridruži Karađorđevim ustanicima, na čelu ustanika iz leskovačkog kraja bio je Stojanov sin Momir Stojanović, vojvoda Ilija Petrović Strelja, Nikola Mandrda, Sava Dedobarski, Cvetko Vranovački, Petar Džida i dr. Ustanak u leskovačkom kraju je ugušen, a leskovački Ševsudin Abdi-paša je u Leskovcu pogubio tri stotine, a u okolini nekoliko hiljada ustanika.

Leskovac je oslobođen od Turaka 11. decembra 1877. godine, tokom Drugog srpsko-turskog rata 1877-1878. Nikola Rašić je, sa svojim odredom i prethodnicom srpske vojske, ušao u Leskovac i držao govor oslobođenom narodu. Po nalogu Vrhovne komande nastavio je sa organizovanjem ustanka u pravcu Vlasotinca, Rudara i Turekovca. Nikolu Rašića, koji je sa dobrovoljcima krenuo iz oslobođenog Leskovca, dočekali su vlasotinački ustanici koji su prethodno razoružali 170 Turaka. Zalaganjem kneza Milana, ministra Ristića i pukovnika Lešjanina, uspelo se da Srbiji po Sanstefanskom sporazumu (3. marta 1878) pripadnu Niš i Leskovac, ali ne i ostali oslobođeni krajevi. Daljim naporima srpske diplomatije obezbeđeno je da se na Berlinskom kongresu (12. juna 1878) Srbiji dodele pirotski i vranjski okrug, kao i Mali Zvornik. Oslobađanje od Turaka, Leskovac je dočekao kao jedan od najvećih zanatskih i trgovačkih centara u Srbiji. Sredinom 19. veka, beleži se da je Leskovac imao trinaest fabrika tekstila, pa je zato kasnije i dobio nadimak „Mali Mančester”.

Nakon oslobođenja, Leskovac počinje da se ubrzano razvija. Izvršena je agrarna reforma, čime su se izgubili spahiluci i gospodarluci, te je zemlja prešla u ruke seljaka. Pruga je stigla u grad 1886. godine i povezala Leskovac sa Beogradom, Skopljem i Solunom. Grad je u tom periodu dobio široke ulice, osnovne škole za mušku i žensku decu, gimnaziju, drvene ćuprije, pijace, trgove i sokake. Tokom 1884. godine je u selu Strojkovcu nadomak Leskovca osnovano prvo preduzeće za proizvodnju gajtana u zemlji, a desetak godina kasnije, 1896. godine, ova prva srpska gajtanara prestala je sa radom, kada je osnovana prva leskovačka fabrika vunenih tkanina. Industrijalizacija i razvoj uslovili su i pionirske poduhvate, a jedan od njih odvio se 1903. godine, svega tri godine od izgradnje prve hidroelektrane u Srbiji, kada je na reci Vučjanki podignuta hidroelektrana kao druga u Srbiji, za čiju izgradnju je bio zadužen Đorđe Stanojević. Leskovac je 1906. godine dobio fabriku sapuna, a pet godina kasnije i prvu metalsku radionicu. Po priči, metalska industrija je počela time što je jedan Leskovčanin pomogao jednom jagodinskom potkivaču koji je izmislio neku novu vrstu potkovice. Međutim, industrijski razvoj Leskovca imao je i svoju drugu stranu, tako tadašnji mediji izveštavaju o teškom položaju leskovačkih radnika, među kojima se posebno ističe članak iz Radničkih novina (1914), pod nazivom "Mali mučenici leskovačkih fabrika".

Prvi svetski rat

Početkom Prvog svetskog rata u Leskovcu i okolini odigrao se jedan od presudnih momenata u toku Bitke na Moravi (1915), poznat kao Leskovački manevar (protivnapad). Ovaj protivnapad omogućio je povlačenje glavnici srpske vojske pravcem Prokuplje—Lebane—Medveđa—Priština.

Tokom 1917. u selu Obilić (Bojnik) podignut je Jablaničko-Toplički ustanak. Leskovac je u Prvom svetskom ratu oslobođen 7. oktobra 1918. godine.

Na Vidovdan 1922. su podignuti spomenici palim braniocima 1915, na brdu Hisar, i žrtvama Bugara u Arapovoj dolini 1917, kod crkve sv. Ilije.

Međuratni period

Leskovac je do izbijanja Drugog svetskog rata dostigao svoj zenit u privrednom razvoju i prema podacima iz 1938. godine sa 18.000 stanovnika imao moćnu tekstilnu industriju, sa razvojem zanatstva i industrije jača i bankarstvo, pa je tako u Leskovcu delovalo nekoliko bankarskih zavoda. Pred početak rata Leskovac je imao trinaest tekstilnih fabrika i kao takva, vunena industrija u Leskovcu sa Vučjem i Grdelicom predstavljala je 40% ukupne jugoslovenske tekstilne industrije. Pored toga, imao je 5 preduzeća u metalurškoj industriji, po nekoliko stotina trgovačkih i zanatskih radnji, 7 novčanih zavoda sa 37 miliona osnovnog kapitala i druga industrijska postrojenja. U oko 40 većih i manjih preduzeća radilo je blizu 3.000 radnika, često u lošim životnim uslovima.

Leskovački srez je prvobitno deo Vranjskog okruga, zatim Niške oblasti 1922-29. i na kraju Vardarske banovine.

Drugi svetski rat

Šestog i osmog aprila 1941. godine pale su prve bombe oko železničke stanice, glavne ulice prema Hisaru, srušena je livnica „Sava” i autotransportno preduzeće „Begović i Đokić”. Nemci su 12. aprila 1941. godine ušli u Leskovac i okupirali ga. Dana 11. oktobra 1943. godine u selu Obražda, formirana je Prva južnomoravska brigada, od jedinica prvog južnomoravskog partizanskog odreda, sa ukupno 570 boraca. Noću 10/11. jula 1944. na improvizovano uzletište na Radan planini doleteo je general Koča Popović, u sklopu priprema Topličko-jablaničke operacije. Na istoj planini je 20. maja 1944. godine formirana 21. srpska divizija NOVJ. Prvobitno osnovana kao Prva Srpska divizija, podnela je glavni teret u toku Topličko-jablaničke operacije, kojom je otpočela Bitka za Srbiju. Leskovac je 6. septembra 1944. bio meta savezničkog bombardovanja, kada su američki bombarderi B29 — oko 50 aviona — bombardovali grad i rušili čitave kvartove. Leskovac je tom prilikom pretrpeo veliko razaranje. Nikada nije ustanovljen tačan broj poginulih i ranjenih, a procene se kreću od 2 do 4,5 hiljade stradalih. Leskovac je 11. oktobra 1944. godine oslobodila 47. srpska divizija NOVJ, tokom Niške operacije 1944. godine.

Posleratni period

Nakon rata, u Leskovcu nastavlja da se razvija tekstilna industrija, koja tokom 60-ih i 70-ih godina doživljava procvat, te su u gradu održavani sajmovi tekstila i tekstilnih mašina. Privredna i ekonomska recesija zahvata Leskovac početkom 90-ih godina 20. veka usled događanja u okruženju. Tokom NATO bombardovanja SRJ 1999, Leskovac i okolina su skoro svakodnevno bombardovani. U toku jednog naleta, 12. aprila 1999, pogođen je železnički most u Grdeličkoj klisuri i putnički voz, koji je u tom trenutku prelazio preko mosta. U ovom napadu stradalo je nekoliko desetina civila.

Leskovac je privredni i kulturni centar Jablaničkog okruga u čijem su sastavu opštine Bojnik, Medveđa, Lebane, Vlasotince i Crna Trava, kao i naselja gradskog tipa Vučje, Grdelica. Prema Zakonu o teritorijalnoj organizaciji Republike Srbije od 28. decembra 2007, Leskovac je dobio status grada.
U Leskovcu se nalazi Narodna biblioteka Radoje Domanović koja je nastala iz Gradske čitaonice osnovane 1869. godine. Biblioteka je 1961. godine određena za matičnu biblioteku Jablaničkog okruga i, pored centrale u Leskovcu, u njenom sastavu su i odeljenja u Pečenjevcu, Brestovcu, Turekovcu, Grdelici, Predejanu i Vučju. Biblioteka danas poseduje preko 80.000 knjiga i drugih publikacija raspoređenih u različite sektore, među kojima su pozajmno i dečje odeljenje, fond strane knjige, kao i zavičajno odeljenje koje je osnovano 2012. godine kao legat i koje nosi ime po Nikolaju Timčenku i broji preko 15.000 naslova.
U Leskovcu je od 1920. do 1948. postojao bioskop „Slavuj”. Nekadašnja Palata Kaloderma, sedište fabrike sapuna i kozmetike, pretvorena je 1981. godine u Dom kulture „Žika Ilić Žuti”, potom u Dom kulture Leskovac, a od 2002. godine ovde se nalazi Leskovački kulturni centar. Leskovački kulturni centar je organizator velikog broja stručnih naučnih skupova, likovnih kolonija i festivala čime doprinosi povećanju kulturne aktivnosti grada Leskovca, a u zgradi se nalazi i bioskopska sala i pozorišna dvorana sa 160 mesta.
Godine 1896. osnovana je prva pozorišna trupa, nazvana „Građansko pozorište Jug Bogdan”. Trupu je osnovao srpski književnik Radoje Domanović koji je u to vreme bio profesor Leskovačke gimnazije, a trupa je sa radom prestala već 1898. godine, kada je Domanović napustio Leskovac. Prvo profesionalno pozorište osnovano je 1926. godine, koje je takođe ubrzo prestalo sa radom, ali je 1934. godine osnovano Akademsko, a ono je funkcionisalo se do početka Drugog svetskog rata. Nakon oslobođenja Leskovca, osnovana je dramska sekcija koja je kasnije prerasla u Narodno pozorište, a koje je i danas aktivno. Zgrada pozorišta je renovirana 2014. godine, po originalnim nacrtima iz 1930. godine, kada je na istom mestu podignut „Sokolski dom”. Pozorište je kapaciteta 278 sedišta.

Muzeji
U Leskovcu je 2. maja 1948. godine osnovan Narodni muzej, koji se sastojao iz tri odeljenja — etnografsko-arheološkog, smeštenog u zgradi Bore Dimitrijevića Piksle u Ulici učitelja Josifa broj 6, zatim narodnooslobodilačke borbe sa radničkim pokretom, koje se nalazilo u ulici Radoja Domanovića, i Muzeja tekstilne industrije u obližnjem selu Strojkovcu. Glavna zgrada muzeja bila je Kuća Bore Dimitrijevića Piksle, sagrađena sredinom 19. veka i danas predstavlja pravi primer kuće balkanskog stila. U Kući se od 2002. godine nalazi stalna postavka koja predstavlja rekonstrukciju kuće s kraja 19. i početka 20. veka u Leskovcu.
Muzej se zatim preselio u novu zgradu 10. maja 1974. godine, čime je otvorena mogućnost za razvoj muzejske delatnosti, a danas u svom sastavu ima više odeljenja i to za arheologiju, istoriju, istoriju umetnosti, etnologiju, konzervaciju i izradu suvenira. U sklopu muzeja nalaze se stalna postavka, galerija, sala za naučne skupove i stručna biblioteka sa preko 14.000 naslova. Pored toga, deo muzeja čine i izdvojeni objekti: Gradska kuća, Muzej tekstilne industrije u selu Strojkovcu, Spomen-kuća Koste Stamenkovića i arheološki lokalitet Caričin grad koji se nalazi tridesetak kilometara zapadno od Leskovca, blizu Lebana.

Običaji i nošnja
U leskovačkom kraju postojali su i karakteristični običaji. Jedan od njih je bio koledarski običaj koji se sprovodio za vreme Božića, od 2. do 6. januara. Povorka obučena u koledarske maske išla je od kuće do kuće. Cilj je bio da se blagosilja napredak i blagostanje svakoj kući. Pored njega, bio je čest i gradski običaj zvan češljanka — to je bio deo svadbenog običaja koji se izvodio četvrtkom, neposredno pre svadbenog veselja. Radnja se dešavala u kući mlade (devojke). Ovoj svečanosti prisustvovale su samo žene (od muškaraca samo muzičari). Tada se donosila sva sprema za mladu za svadbu, zvale se prijateljice, ili one žene koje neće biti pozvane na svadbi, te služilo slano i slatko pecivo i piće.
Nošnja iz ovog kraja ima iste elemente kao i Šumadijska, ali je znatno jednostavnija u pogledu izrade, gotovo cela je od vune, tamnijih boja. I takva je ipak bogata ručnim radom. Karakteristične su suknje „fute” — ručno tkane u nizu varijanti boja i šara. Muška nošnja se sastoji od tamnih pantalona, tkanica, bele košulje i tamnog jeleka, na glavi se nosi crna šubara, a na nogama kožni opanci. Kod devojaka se nošnja sastoji od suknje „fute”, šarene pregače, bele haljine sa vezom i tamnog jeleka. Na glavi se nose ubrađene bele marame, a na nogama kožni opanci.

Leskovački govor
Leskovac je poznat, kao i cela južna Srbija, po specifičnom leskovačkom govoru, inače taj govor je deo prizrensko-timočkog dijalekta. Govorni jezik leskovačkog kraja predstavlja arhaični oblik srpskog jezika formiranog posle jezičke reforme koju je izveo Sveti Sava, sa kasnije nastalim promenama uticajem metanastazičkog kretanja vardarsko-moravske struje sa juga i širenjem Šopova sa istoka. Potvrđeno je postojanje relevantnih sličnosti leskovačkog govora i zvaničnog jezika despotovine za vreme Stefana Lazarevića, na kojem su pisani zakoni. Od tog perioda, govorni jezik ovog kraja u većoj meri je očuvao stare reči i stare jezičke oblike, mada nije u potpunosti ostao nepromenjen. Nakon propasti srpske despotovine, došli su uticaji sa juga i donekle sa istoka: iz vranjske i kumanovske oblasti, sa Ovčeg polja, iz centralne i zapadne Makedonije i iz Šopluka, koji zahvata široku zonu zapadne Bugarske. Leskovački govor je takođe poprimio znatan broj reči tokom osmanske vladavine.
Jedna od glavnih morfoloških karakteristika leskovačkog govora jeste veoma uprošćena promena imenica. Naime, postoje samo tri padeža — nominativ, akuzativ i vokativ, dok ostali padeži nemaju svoj karakterističan oblik, već se grade uz pomoć određenih predloga koji stoje uz opšti padež — akuzativ.
Komparacija prideva je još jedna stvar po kojoj se govor ovog kraja razlikuje od čitavog srpskog jezika. Naime, u govornom jeziku komparacija dobija još jedan stadijum, nepoznat srpskom književnom jeziku. Prvi i drugi stepen komparacije grade se tako što se ispred osnovnog oblika prideva doda predlog po, za komparativ, odnosno naj za superlativ, a sam pridev ostaje nepromenjen i zadržava oblik pozitiva. Tako se javljaju oblici za pridev kisel — pokisel — najkisel — civor (od naj kiselo - pokiselo), gorčiv — pogorčiv — najgorčiv — terjać (od naj gorčiv - pogorčiv), ljut — poljut — najljut — biljor (od naj ljuto - poljuto).
Kada je reč o fonetskim karakteristikama, izdvaja se pojava izrazitog glasa za koji u srpskoj azbuci ne postoji znak, a koji se čuje kao oštro z ili dz (isti glas se javlja u makedonskom jeziku u istim rečima kao i u leskovačkom dijalektu). Javlja se u rečima dzvezda (zvezda), dzvirka (zvirka), dzvono (zvono), dzivla (slinavica), dziva (slina), dzver (zver), dz'vni (odjekuje) i dr. Pored toga, pojavljuju se poluglasnici koji su u srpskom jeziku vokalizovani u pravcu samoglasnika a. Poluvokali se čuju kao redukovano/kratko a, a primeri su ub’v mom’k, golem l’žov, k’d gra, k’d pasulj, k’l’b, l’k. Jedan od razloga opstanka poluglasnika je taj što u ovom kraju u govoru nije došlo do promene l u o, pa se javljaju oblici kao što su or'l, kot'l, z'lva, b'l'g'za. Takođe u glagolskom pridevu se na kraju reči, umesto l javlja ja: došeja, padnuja, stanuja, nestanuja. U leskovačkom govoru nema suglasnika h — leb (hleb), oće (hoće), ladiš (hladiš) —, a suglasnička grupa hv prešla je u f: faćaj (hvataj), fala (hvala), ufati (uhvati). Uz to, glas t se gubi na kraju reči, pa se javljaju oblici mlados, staros, boles, krs, slas, čas.
Kao sastavni deo karakterističnog govora, područje Leskovca ima i svoje poznate izvorne pesme ispevane na lokalnom dijalektu, među kojima su Dude, belo Dude, Što si Leno na golemo, Slavuj pile ne poj rano, Kad ja imam konja vrana, More vrćaj konja, Cveto, mori, Cveto, Zašto Sike, zašto. Pored toga, tu su i leskovačke igre i muzičke numere poput Leskovačke četvorke, Vlasinke, Bele Rade, Čačka, Sitnog čačka, Bugarčice i Leskovačkog zvižduka.

Saobraćajni položaj Leskovca je veoma povoljan upravo zbog svog središnjeg položaja u kotlini i ka njemu vode svi važniji i veći putevi sa kotlinskog oboda. Istovremeno je i reljef takav da se obod kotline, kao i kotlinske i rečne terase blaže ili strmije spuštaju ka središtu kotline, odnosno dolini Morave. Zbog toga se i sve važnije saobraćajnice stiču u središtu kotline. Kroz središte kotline, u pravcu sever—jug prolazi dolina Južne Morave, a takođe ovom udolinom prolaze najvažnija saobraćajna i železnička magistrala, koja spaja Srednju i Jugoistočnu Evropu. Polazeći od ove glavne drumske magistrale na istok i zapad, kroz kotlinu prolaze važne saobraćajnice koje vode ka Kosmetu na zapad i ka Babušnici, Crnoj Travi i Pirotu na istok. Put duž Jablanice se preko razvođa Tularske reke i Sitnice spušta u Kosovo Polje i spaja sa Prištinom. Druge važnije saobraćajnice su u dolinama Moravinih pritoka i to dolinom Puste reke i Veternice. Pustorečki drum izbija u dolinu Južne Morave u severnom delu kotline kod Brestovca. Put dolinom Veternice se vezuje za moravsku dolinu, a ovaj kraj je u narodu poznat kao Dubočica. Stari put kroz Dubočicu i Poljanicu predstavljao je vezu Leskovačke sa Vranjskom kotlinom na jugu i nekada je bio mnogo značajniji za promet između ove dve susedne kotline.
Leskovac je danas saobraćajno čvorište, a pruga je do Leskovca došla 1886. godine. Dok je prugu gradio inženjer Svetozar Mašin, u Leskovcu je neko vreme živela njegova supruga Draga Mašin, potonja kraljica Srbije, žena poslednjeg kralja iz dinastije Obrenovića Aleksandra. Pruga je međunarodnog karaktera i njome putuju vozovi koji idu prema Vranju, Skoplju, Solunu i Atini. Pruga je elektrificirana 1974. godine. Kroz leskovačku kotlinu prolazi i veoma značajan auto-put E-75, koji spaja zapad i sever Evrope sa jugom Evrope i bliskim istokom.
Leskovac je udaljen od Niša 45 km, Beograda 280 km, Sofije 161 km, Skoplja 166 km, Atina 804 km. U neposrednoj blizini grada nalazi se i Aerodrom „Mira”, a u neposrednoj blizini piste, nalazi se i Leskovački hipodrom. Najbliži međunarodni aerodrom je Niški aerodrom Konstantin Veliki.

Crkvena opština Leskovac nalazi se u sklopu Eparhije niške. Gradska slava datira još od postanka grada i zaštitnik grada je Sveta Trojica, tačnije dan duhovski ponedeljak, tako da se svake godine održava svečana litija gradom na čelu sa Njegovim Preosveštenstvom Vladikom Niškim.

Grad Leskovac ima tri duhovna objekta i četvrti je u izgradnji. Katedralni Hram ili Saborna crkva Svete Trojice izgrađena je 1931. godine i njenom osveštanju i svečanom otvaranju prisustvovao je kralj Aleksandar i Njegova Svetost Patrijarh Srpski Varnava. Crkvu je projektovao ruski arhitekta Vasilij Mihailovič Andosov, dok je unutrašnjost oslikao ruski umetnik živopisao Andrej Bicenko. Iako crkva u nekim svojim delovima podseća na crkvu manastira Gračanica, ona je zbog svoje moravske dekorativnosti i kitnjastosti, kosovsko-metohijske elevacije sa pet kubeta i najmanje prisutnih raških elemenata, u plastici i obliku portala proglašena za spomenik kulture i pod zaštitom je države.

U okviru crkvene porte ove saborne crkve nalazi se stara crkva posvećena rođenju presvete Bogorodice (Mala Gospojina) sagrađena 1803. godine. Crkva je specifična po tome što ima odžak pa se i naziva crkva Odžaklija. Prema legendi, odžak na crkvi je nastao zbog toga što Turci u Leskovcu nisu dozvoljavali meštanima zidanje hrama, pa su hrišćani obmanuli Turke, rekavši im da zidaju kuću za sveštenika, zbog čega i građevina ima odžak.

Treći hram posvećen je Svetom Proroku Iliji i nalazi se na jednoj od padina gradskog brda Hisar iznad gradskog groblja. Hram je završen i osvećen 1889. godine, a podignut je na mestu starije kamene crkve iz srednjeg veka. Crkva Svetog Ilije je izgrađena u nacionalnom stilu sa osnovom u obliku slobodnog krsta sa kupolom nad centrom krsta. Živopisana je 1936. godine, a živopis je radio Dragoljub Stojanović iz Aleksinca. Ikone je oslikao srpski akademski slikar Živko Jugović, dok je sam ikonostas, jedan od najvrednijih delova ove crkve, rad nepoznatog zografa iz Debra ili Velesa. Pored crkve nalazio se drveni zvonik podignut 1889. godine koji je 1977. godine zamenjen zidanom zvonarom, kao i parohijski konak izgrađen 1972. godine, a osvećen naredne, 1973. godine. Sama crkva je obnovljena 1976. godine, kada je restaurirana fasada i uređena unutrašnjost crkve. Oko crkve se nalazi gradsko, Svetoilijsko groblje na kome je sahranjivanje otpočelo još 1894. godine.

Četvrta crkva je posvećena Svetom Simeonu Mirotočivom i nalazi se u gradskom naselju Dubočica. Gradnja crkve otpočela je 2005. godine, kada osvešten prostor na kome će crkva biti izgrađena i postavljen krst. Crkva je 2013. godine dobila zvono, dok su 2018. godine gradonačelnik Leskovca, Goran Cvetanović, i načelnik Jablaničkog okruga, Božidar Stojiljković, donirali po 1.000 evra za oslikavanje unutrašnjosti crkve.

Pored ovih crkava, u gradu postoji i paraklis Svetog Nektarija Eginskog, koji je donacijom građana izgrađen u krugu leskovačke bolnice.

Uz ove pravoslavne bogomolje, u Leskovcu postoji i protestantska evanđeoska crkva, izgrađena 1953. godine u samom centru Leskovca. U okviru crkve funkcionišu duhovni centar „Svetlo“ gde su vernici većinom Srbi i „Zajednica Roma“ gde su vernici većinom Romi.

Pored ovih verskih objekata, vredna pomena je i nekolicina manastira i crkava koji se nalaze u neposrednoj okolini Leskovca, a koji se danas nalaze na spisku spomenika kulture Srbije. Na par kilometara od Leskovca u selu Rudare nalazi se manastir Rudare sa crkvom Svete Petke, koja predstavlja vizantijsku baziliku iz 5. veka i samim tim najstariji je hram u leskovačkom kraju. Takođe je važna i crkva Svetog Nikole u prigradskom selu Donjem Stopanju. U ove dve prigradske crkve sahranjivani su se stari Leskovčani do 1878. godine, kada je nakon oslobađanja od Turaka napravljeno groblje Špitalj u samom gradu.

Dva stara manastira u leskovačkoj okolini pominju se prvi put u turskom defteru iz 1516. godine, ali se ne zna tačna godina njihove izgradnje. Prvi je Manastir Čukljenik smešten u istoimenom selu, dok je drugi Oraovački manastir u selu Oraovica kod Grdelice. Manastir Čukljenik, u to vreme Nakrivanjski manastir (pošto je današnji Čukljenik bio deo sela Nakrivanj), imao je crkvu Svetog Nikole, koja je porušena 1575. godine, ali je manastir ubrzo obnovljen, da bi 1786. godine u porti bila izgrađena i crkva Uspenja Presvete Bogorodice, a neposredno pored crkvene porte nalazi se i dobro očuvana manastirska vodenica, takođe iz 1786. godine. Za Oraovački manastir se veruje da potiče iz srpskog srednjeg veka, na osnovu freske Simeon Serbski koja se nalazi na severnom zidnom platnu u kapeli Sv. Prokopija, za koju je naučno dokazano da je oltarni deo nekog starijeg manastira. Manastir je tokom vekova više puta obnavljan, a u okviru manastira je u 19. veku registrovana škola manastirskog tipa čiji počeci datiraju iz 18. veka.

Na planini Babička gora, između sela Golema Njiva i Jašunja, nalaze se Jašunjski manastiri — manastir Svetog Jovana Krstitelja i manastir Vavedenja Presvete Bogorodice —, spomenici kulture Srbije. Prvi je sagrađen 1517. godine na mestu starijeg hrama iz doba Nemanjića. Hram je izgrađen kao jednobrodna, poluobličasto zasvedena bogomolja, a u unutrašnjosti postoje živopisi iz različitih perioda, od kojih je najstariji sačuvani sloj iz 1524. godine. Manastir Vavedenja Presvete Bogorodice je nešto stariji — sagrađen je 1499. godine, ženski je manastir (za razliku od prethodnog) i predstavlja poslednji model raške škole. U njihovoj neposrednoj blizini, u selu Babičko, nalazi se još jedan srednjovekovni manastir — manastir Babičko, podignut u 16. veku. Manastir takođe predstavlja kulturno dobro, a kompleks sačinjava manastirska crkva posvećena Silasku Svetog Duha na apostole, zvonik, stari konak iz 19. veka i novi konak sagrađen 2006. godine.

U okolini Leskovca postoji još jedan manastir iz 16. veka — Kozarski manastir u selu Kozaru. Manastirska crkva živopisana je tokom 17. veka, a u porti se nalaze ostaci konaka i crkvene škole iz istog perioda. Manastir raspolaže bogatom zbirkom ruskih crkvenih knjiga iz 17. i 18. veka. Crkva Rođenja Svetog Jovana Krstitelja, sagrađena 1938. godine, nalazi se u Vučju i predstavlja zadužbinu ranije pomenute porodice Teokarević, zaslužne za osnivanje tekstilne industrije u Leskovcu. Značajna je takođe i crkva Svete Petke u Kumarevu, srednjovekovna crkva koja te takođe prvi put pominje u turskom defteru iz 1516. godine, a izgrađena je verovatno malo pre toga. Crkva je karakteristična po tome što je ukopana u zemlju, pošto u tursko doba srpskom življu nije bilo dozvoljeno da zidaju visoka zdanja. Pored ove, nalazi se i novija crkva Svete Petke sagrađena 1933. godine.

Poznati Leskovčani:
• Nikola Skobaljić — vojvoda Đurđa Brankovića, 1454. godine kod Banje potukao do nogu tursku vojsku
• Cvetko Popović-Vranovački — ober-knez, vođa ustanika u Jablanici, 1807. godine
• Ilija Petrović Strelja — jedan od istaknutijih Karađorđevih vojvoda, vođa leskovačkih ustanika iz 1807. godine
• Sava Dedobarac — saborac Ilije Petrovića Strelje, jedan od vođa ustanika
• Domentijan Pavlović — episkop Srpske pravoslavne crkve
• Damaskin Grdanički — mitropolit i episkop Srpske pravoslavne crkve
• Žarko Ruvidić — internista, sanitetski general, načelnik Sanitetskog odeljenja Ministarstva vojske i mornarice Kraljevine Jugoslavije od 1936. do 1940. godine
• Jovan Naumović — armijski general Vojske Kraljevine Jugoslavije
• Aleksandar Stanković — diviziski general Vojske Kraljevine Jugoslavije
• Josif Kostić — armijski general Vojske Kraljevine Jugoslavije
• Zvonko Marić — akademik, fizičar
• Milorad Mitković (iz Lebana) — ortopedski hirurg, profesor hirurgije na Medicinskom fakultetu u Univerziteta u Nišu, direktor Ortopedsko-traumatološke klinike Kliničkog centra Niš, dopisni član Srpske akademije nauka i umetnosti, Akademije Medicinskih nauka SLD-a, Predsednik Srpske traumatološke asocijacije, Viziting profesor u Švajcarskoj.
• Miodrag Stojković — genetičar
• Predrag Marić — srpski neuropsihijatar i akupunkturista
• Nađa Marić — srpski psihijatar i naučnik
• Nikola Dekleva — hirurg, osnivač i direktor centra za hiperbaričnu medicinu u Srbiji
• Jovan Cekić — lekar internista
• Žak Konfino — književnik, lekar i prevodilac
• Sergije Dimitrijević — doktor pravnih nauka, istoriograf, književnik
• Sreten Dinić — prosvetitelj, publicista i književnik
• Dušan A. Janjić — književnik
• Saša Hadži Tančić — književnik
• Dragoljub Trajković — pravnik, istoriograf, hroničar, književnik
• Nikolaj Timčenko — filozof i književni kritičar
• Dragutin M. Đorđević — folklorist, etnograf, protojerej stavrofor
• Jovan Jovanović — pravnik, publicista, demograf i antropolog
• Vlada Ilić (iz Vlasotinca) industrijalac, bivši gradonačelnik Beograda
• Petar Ilić — brat Vlade Ilića i sin Koste Ilića Mumdžije
• Sotir Ilić — brat Vlade Ilića i sin Koste Ilića Mumdžije
• Dimitrije Mita Teokarević — industrijalac, narodni poslanik, predsednik leskovačke opštine
• Milan Dimitrijević — Ministar nauke SRJ 1993—1994.
• Milentije Popović — učesnik NOB-a, predsednik Savezne skupštine SFRJ
• Mladen Ćirković — penzionisani general Vojske Srbije
• Božidar Đorđević Kukar — industrijalac i osnivač HFI Zdravlje
• Gmitar Obradović — slikar (1935—2008)
• Jovana Mitić — slikarka, član ULUPUDS-a
• Jovan Popović — slikar i pedagog
• Miodrag Živković (vajar) — vajar
• Milorad Rajčević — prvi Srbin koji je obišao svet (opklada vredna 10000 dinara)
• Dušan Cekić, bivši gradonačelnik Skoplja
• Dragana Bazik, arhitekta i profesor na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu
• Nikola Mitrović Kokan — dizajner, stripar
• Borisav Atanasković — književnik, dramski pisac za decu i odrasle, glumac u Narodnom pozorištu u Leskovcu, reditelj, dramaturg i urednik (1931—1994)
• Jovan Hadži-Đokić — urolog, član Srpske akademije nauke i umetnosti

Glumci i filmski radnici
• Sima Bunić — glumac, dramatičar, reditelj, scenograf
• Gojko Mitić — jedan od najpoznatijih glumaca Istočne Nemačke
• Sloboda Mićalović
• Vladan Savić (glumac)
• Dragan Mićalović
• Predrag Smiljković — najpoznatiji po ulozi Tihomira Stojkovića
• Bojan Dimitrijević
• Miljana Gavrilović
• Dragana Mićalović
• Borislav Zdravković — pesnik i pozorišni kritičar
• Dobrivoje Kapisazović — pesnik, pripovedač, dramski pisac i humorista
• Tomislav N. Cvetković — pesnik, pripovedač i dramski pisac

Sportske ličnosti
• Jovan Spasić — golman reprezentacije Kraljevine Jugoslavije u periodu između dva svetska rata
• Trajko Rajković — košarkaš reprezentativac SFRJ
• Obrad Belošević — košarkaški sudija
• Predrag Filipović — atletičar, brzo hodanje
• Nenad Filipović — brzo hodanje
• Jovica Arsić — trener
• Bojan Janić — odbojkaš, reprezentativac
• Bratislav Živković — fudbaler, reprezentativac
• Tanja Mančić — reprezentativka u stonom tenisu
• Marko Perović — fudbaler, reprezentativac
• Predrag Đorđević — fudbaler
• Maja Miljković — košarkaš, reprezentativka u selekcijama iznad 20 godina
• Miloš Kocić — fudbaler
• Miloš Dimić — košarkaš

Pevači, kompozitori i muzičke grupe
• Toma Zdravković — pevač narodne muzike, boem
• Ljubiša Stojanović Luis — pevač
• Miodrag M. Ilić — Mile Bas, kompozitor i tekstopisac
• Novica Zdravković — pevač narodne muzike (brat Tome Zdravkovića)
• Duško Kostić
• Aleksandra Radosavljević
• Fejat Sejdić
• Darko Filipović
• Stevan Anđelković
• Milica Pavlović
• Amadeus bend
• Tropiko bend

Novinari
• Zvonimir Šimunec — novinar, glumac
• Aleksandar Davinić - novinar Politike Ekspres, Politike, humorista i satiričar, rekorder u dužini vođenja programa
• Marko Marković — poznati novinar i sportski komentator (1935—2011)
• Milivoje Perović — doktor pravnih nauka, novinar i književnik
• Danilo Kocić — novinar, pisac, istoričar književnosti

Narodni heroji i borci NOP Jugoslavije
• Kosta Stamenković
• Toma Kostić
• Božidar Kostić
• Trajko Stamenković
• Dragi Stamenković
• Stanimir Veljković Zele
• Vladimir Đorđević
• Dragoljub Petrović Rade
• Svetozar Dragović Toza
• Đurđelina Đuka Dinić
• Stojan Ljubić
• Voja Radić
• Petar Stanković Ljuba
• Rista Antunović Baja
• Vladimir Bukilić Pop Mićo
• Božidar Stojanović
• Sinadin Milenović
• Mirko Sotirović Sotir
• Blagoje Nikolić — učesnik Oktobarske revolucije, član CK KPJ

Rezervišite smeštaj

Pogledajte Video

Pogledajte Galeriju Slika