Kraljevo

Kraljevo

Kraljevo je grad u Srbiji u Raškom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 64.175 stanovnika (prema popisu iz 2002. bilo je 57.411 stanovnika).
Kraljevo se nalazi na trima rekama: Ibar, Zapadna Morava i Ribnica. Opština ima 124.554 stanovnika. Gradsko područje Kraljeva čini naselje Kraljevo i još 17 naselja: Adrani, Čibukovac, Grdica, Jarčujak, Konarevo, Mataruge, Mataruška Banja, Metikoš, Ratina, Ribnica, Vitanovac, Vrba, Zaklopača, Žiča, Kovanluk, Tavnik i Jovac
Gradski grb se sastoji od sedam kruna, što simbolizuje sedam krunisanja kraljeva u Manastiru Žiča, koji se nalazi na 5 km od centra grada. Kraljevo je administrativni, privredni, sportski i kulturni centar uže Srbije. Takođe i raskrsnica važnih magistralnih pravaca.

Najstarije poznato ime naselja, za koje postoji pisani izvor, je Rudo Polje. Pod tim imenom se pominje 1476. u turskom katastarskom popisu Smederevskog sandžaka. Nakon dolaska Turaka na prostore današnjeg Kraljeva i okoline osvajači su jednostavno preveli ime na turski jezik, što glasi Karan Ovasi. Narod je to pojednostavljeno izgovarao Karanovac. Isti naziv zabeležen je i u popisu iz 1528, a zatim se javljala dvojnost naziva, te se 1576. u različitim izvorima navodi kao Rudo Polje ili kao Karanovac. Na molbu meštana Karanovca, nakon krunisanja Milana Obrenovića za kralja u manastiru Žiči, ime grada Ukazom je promenjeno u Kraljevo 19. aprila 1882. Naziv se zadržao do posle Drugog svetskog rata, a 6. jula 1949. preimenovano je u Rankovićevo, po Aleksandru Rankoviću i taj naziv nosilo je do 8. januara 1955. godine, kada je vraćeno ime Kraljevo.

Grad Kraljevo ima 64.175 stanovnika, a šire opštinsko područje ima 124.554. Nalazi se u centralnom delu Srbije, na 43°43' sgš i 20°41' igd, na ušću Ibra u Zapadnu Moravu, u zapadnopomoravskoj kotlini između pitomih šumadijskih i surovijih starovlaških i kopaoničkih planinskih masiva, na nadmorskoj visini od prosečnih 206 m.
Geografsku osobenost Kraljeva upotpunjuju i delovi rečnih tokova Ibra i Zapadne Morave sa pritokama. Kraljevački deo Zapadne Morave ima blage padine ispresecane potocima i rečicama, koje su u višim delovima obrasle listopadnom šumom, a u nižim su zasađeni voćnjaci i vinogradi. Pored same reke prostiru se vodoplavne, plodne ravnice pogodne za gajenje poljoprivrednih kultura. Najveća pritoka Zapadne Morave je reka Gruža. Reka Ibar se odlikuje bukovima i slapovima, velikim brojem pritoka i bogatim ribljim fondom. Atraktivnost Ibarske klisure, čije su padine strme, često ogoljene i rasečene sporednim potočnim i rečnim klisurama, ogleda se, pre svega, u krivudavom toku reke. Najveće desne pritoke Ibra su Gvozdačka reka, Maglasica i Ribnica, a sa leve u Ibar utiču Studenica, Dubočica, Pivnica i Lopatnica. Sve su bistre planinske reke, prozirno zelenkaste boje, pune brzaka i manjih vodopada. Par kilometara pre Kraljeva, Ibar izlazi iz klisure i postepeno se smiruje, sve do ušća u Moravu. Treba pomenuti i planine koje se nalaze u okolini Kraljeva: Goč (1.216 m), Stolovi (1.375 m), Troglav (1.177 m), Čemerno (1.579 m), Radočelo (1.643 m) i druge. Obrasle su šumom (na nižim nadmorskim visinama bukva, jela, lipa, jasen, a na višim četinari) a obiluju pašnjacima i raznovrsnim planinskim biljem.

Daleka istorija okoline Kraljeva, ali i geografski položaj i pojedinačna arheološka otkrića ukazuju na postojanje naseobine i 2000 godina pre nove ere. Na osnovu dosadašnjih istraživanja najstariji tragovi materijalne kulture potiču sa neolitskih lokaliteta Divlje polje u Ratini i Lađarište u selu Vrnjci.
Moguće je da je grčki uticaj stigao do ovih krajeva još u 4. veku pre nove ere, što pokazuju grčki šlem, zlatni i ćilibarski nakit, keramičko posuđe, pronađeni na čuvenim arheološkim nalazištima sa šireg područja Ibra i Zapadne Morave.
Smatra se da je Ibarska dolina, kao prirodna saobraćajnica, dovela i Rimsko carstvo. Stvaranjem rimskih provincija na Balkanu teritorija današnjeg grada i okoline postaje granična zona između Gornje Mezije i Dalmacije. Ovi krajevi bili značajni za Rimljane zbog rudnog bogatstva i postojanja geotermalnih izvora. Iz antičkog perioda potiče i votivna ara posvećena Jupiteru, pronađena u gornjem Lašcu, kao i ciglarska peć otkrivena u Čibukovcu.

Srednji vek

Prema nekim pretpostavkama, donji Ibar je „prvobitna srpska oblast“, najstarije jezgro privrednog, društvenog i političkog života kod Srba. Srpska država Raška nastala je u 11. veku, a malobrojni podaci govore da je oblast Kraljeva u najaktivnijem delu srpske države. O tome svedoče i brojni manastiri: Studenica (1188) - zadužbina i mauzolej Stefana Nemanje; Žiča - od 1219. godine sedište srpske autokefalne arhiepiskopije i mesto krunisanja srpskih kraljeva; zatim Ljubostinja, Gradac, Stara Pavlica i srednjovekovni grad Maglič.
Selo Rudo Polje, iz kog je nastalo Kraljevo, osnovano je u drugoj polovini 14. veka. Ovaj kraj pao je pod tursku vlast konačnim padom Srpske despotovine 1458—1459. godine.

Turska vladavina

Tokom turske vladavine naselje Rudo Polje je postalo poznato pod imenom Karanovac. Brži razvoj Karanovca otpočeo je u doba austrijske okupacije severne Srbije od 1718. do 1739. godine. Požarevačkim mirom 1718. godine ustanovljena je granica na Zapadnoj Moravi između Austrije i Turske. Karanovac postaje važno pogranično naselje i stecište odbeglih Turaka iz Čačka, Kragujevca i drugih naselja koja su pripadala Austriji.
Preko ove palanke odvijala se trgovina karavanskim saobraćajem. U Karanovcu se nalazio karavan-seraj, koji je izgoreo u austrijsko-turskom ratu 1737—1739. godine, kada je i samo naselje porušeno i popaljeno. Sem toga, u Karanovcu je pored zemljoradnje bilo razvijeno i zanatstvo. Tako je ova palanka 40-ih godina 18. veka postala jedno od najvećih turskih naselja u ovom delu Srbije.

Moderno doba

Srpski ustanici su 1805. osvojili Karanovac i spalili ga. Društveno-ekonomski život Karanovca u vreme ustaničkih godina bio je živ. Na ruševinama stare turske varoši izrastao je novi srpski Karanovac, koji postaje živo trgovačko i zanatsko mesto, značajna vojna baza, saobraćajni čvor i administrativno-sudski centar nahije. Posle paljenja i rušenja Karanovca 1805. godine proterano je muslimansko stanovništvo. Počeli su da pristižu Srbi zanatlije i trgovci, koji su zamenili muslimane.
Karanovac je do 1819. bio sedište požeške nahije. Gradski kameni pravoslavni hram gradio je i ukrasio 1823. godine "sopstvenim iždivenijem" knez Miloš Obrenović. Karanovac postaje 1838. godine sedište istoimene opštine i sreza u sastavu Čačanskog okruga. Značaj Karanovca je porastao premeštanjem Okružnog načelstva i Okružnog suda iz Čačka 1853. godine, a 1854. godine u njega je preseljeno i sedište episkopa žičkog, gde se i danas nalazi. Karanovac nije dugo ostao sedište okruga jer su okružna načelstva već 1859. godine vraćena u Čačak. Srpske trupe su 9. oktobra 1918. (st. kl.) godine zauzele Kraljevo.
Tokom Drugog svetskog rata Kraljevo je poprište borbi. Tokom ustanka 1941. snage četnika i partizana zajednički su napadali nemački garnizon u Kraljevu. U oktobru je nemačka vojska izvršila masovno streljanje talaca.
U oktobru 1941. godine Kraljevo je zadesio jedan od najvećih zločina na prostoru okupirane Srbije za vreme Drugog svetskog rata, koji su izvršile nemačke okupacione snage. Događaj je poznat pod nazivom Masakr u Kraljevu. Ovo je naziv za masovna streljanja građana Kraljeva od 15.-20. oktobra 1941. Streljanja su se dogodila u znak odmazde zbog ustaničkog dejstvovanja u okolini grada, odnosno kako bi se terorom deblokirao grad. Prvi taoci su uzeti 14. oktobra, potom je u noći 15/16. oktobra streljano 1736 ljudi. Dva dana kasnije je još jedna velika grupa građana zarobljena na prevaru i streljana dva dana kasnije, što je ishodilo ukupnim potvrđenim brojem od 2196 ljudi koji su evidentirani imenom i prezimenom od čega 54 Rusa, oko 60 Slovenaca i drugih. Ukupan broj stradalih civila na kraljevačkom području iznosi 2255. Masakr u Kraljevu je koincidirao s mnogo poznatijim masakrom u Kragujevcu. Iz Kraljeva je 1942. sa 400 vagona preneta velika hala (300×70×30 metara) Državne fabrike aviona Kraljevo koju je upotrebila nemačka „Rax-Werk Ges.mbH” kod Viner Nojštata, gde su prisilni radnici radili oružje velikih gabarita (lokomotive, tenkove, avione, rakete V-2). Hala je jedina koja je preživela saveznička bombardovanja i još danas nosi ime „Serbenhalle“ (srpska hala) kao skladište.
Zbivanja u Kraljevu su godine 1975. poslužila kao podloga za igrani film Crvena zemlja.
Tokom jeseni 1944. Kraljevo sa okolinom bilo je poprište šestonedeljnih borbi između sovjetsko-jugoslovenskih snaga s jedne, i nemačke Armijske grupe E s druge strane, poznatih pod nazivom Kraljevački mostobran. Oslobođeno je 29. novembra 1944. Taj datum je godinama obeležavan kao dan grada, ali je 1998. za tu namenu uzet 7. oktobar (po julijanskom kalendaru 24. septembar), koji predstavlja smrt Stefana Prvovenčanog.
Kraljevo i okolinu je 3. novembra 2010. pogodio zemljotres u kojem su poginule dve osobe, a povređeno je više 100.

U Kraljevu i okolini ima mnogo kulturno-istorijskih spomenika: Gospodar Vasin konak Gospodar Vasin konak u Kraljevu (trenutno u posedu SPC), manastiri Žiča i Studenica i srednjovekovni grad Maglič.
Narodna biblioteka „Stefan Prvovenčani“ je osnovana 1945. godine. Preteča današnje ustanove je Čitaonica karanovačka, osnovana 1868. godine. Knjižni fond biblioteke čini 200.000 jedinica, fond periodike 176 naslova časopisa i 26 naslova novina. Biblioteka poseduje elektronski katalog svog celokupnog fonda. Od 1971. godine biblioteka objavljuje časopis za književnost, kulturu i umetnost „Povelja“. Biblioteka ima razvijenu kulturno - obrazovnu delatnost, organizuje književne večeri, promocije, predavanja, izložbe i programe za decu, a takođe se bavi i izdavačkom delatnošću. Biblioteka je i organizator najznačajnije manifestacije u kulturi Kraljeva, Žičkog duhovnog sabora - Preobraženje, na kojoj se dodeljuje prestižna književna nagrada Žička hrisovulja.
Narodni muzej u Kraljevu, osnovan 1950. godine, bavi se zaštitom kulturnih dobara, istraživačkim i naučnim radom. Vredni i reprezentativni predmeti smešteni su u okviru istorijske, etnološke, arheološke i umetničke zbirke. U muzejskoj galeriji, pored reprezentativnih izložbi, održavaju se i koncerti klasične muzike.
Organizovanu zaštitu arhivske građe sprovodi Istorijski arhiv Kraljevo, koji ima oko 280 fondova i pet zbirki. Ova ustanova poseduje bogatu biblioteku, koja omogućava uspešniji rad kako radnicima Arhiva tako i onima koji u naučno-istraživačkom radu koriste arhivsku građu.
Kraljevačko pozorište je osnovano 1949. godine kao profesionalno pozorište pod nazivom Narodno pozorište Kraljevo. Tokom godina postojanja nekoliko puta je menjan status ove ustanove od profesionalnog, preko amaterskog da bi od 1996. godine ponovo dobilo status profesionalnog pod nazivom Kraljevačko pozorište.
Zavod za zaštitu spomenika kulture u Kraljevu je jedan od najvećih u Republici Srbiji. Njegove osnovne delatnosti su zaštita kao i restauracija kulturno-istorijskih spomenika, naučnoistraživački rad i prezentacije kulturnog nasleđa, za čije je sprovođenje nadležan u čak 26 opština Republike.
Svoj doprinos u negovanju i razvijanju kulture daju i Kulturno-prosvetna zajednica, Književni klub „Kraljevo“, Udruženje likovnih umetnika „Vladislav Maržik“, Kulturni centar „Ribnica“, Multimedijalni centar „Kvart“ i drugi.
Ovde se nalazi Kulturni centar „Ribnica” Kraljevo.

Zahvaljujući svom povoljnom geografskom položaju, Kraljevo je postao i velika saobraćajna raskrsnica Srbije. Kroz grad prolaze značajne drumske saobraćajnice.

Ibarska magistrala je put koji sledi prirodni tok reke Ibar, prolazi kroz Kraljevo i, preko Gornjeg Milanovca i Ljiga, spaja severne delove Srbije sa Kosovom i Metohijom i Crnom Gorom. Tokom reke Morave prolazi put koji se pruža pravcem istok - zapad zemlje, pa se njime iz Republike Srpske i Crne Gore, preko Kraljeva, najbrže putuje do Kragujevca, Kruševca i dalje do Niša i granice sa Bugarskom.

Železnički saobraćaj je važan faktor privrednog razvoja jednog kraja, jer je to najjeftiniji vid transporta robe za potrebe industrije i trgovine, kao i ljudi. Kraljevo je na raskrsnici magistralnog pravca Požega - Stalać, koji povezuje pruge Beograd - Bar i Beograd - Niš, sa pravcem Beograd - Lapovo - Kragujevac - Kosovo Polje i dalje preko Makedonije za Solun. Ovde se nalazi Železnička stanica Kraljevo.

Vojni aerodrom Kraljevo-Lađevci uskoro bi trebalo da postane i civilni aerodrom, čime bi Kraljevo dobilo i vezu sa svetom. 5. oktobra 2011. na kraljevački aerodrom Morava sleteo je prvi civilni avion, čime je ovaj, ranije isključivo vojni aerodrom, počeo da funkcioniše kao mešovita vojno–civilna vazdušna luka. Među putnicima na tridesetominutnom letu iz Beograda bili su predsednik Srbije Boris Tadić, ministar odbrane Dragan Šutanovac i ministar ekonomije i razvoja Nebojša Ćirić. Prema planu, od proleća 2012. godine aerodrom će biti otvoren za redovan saobraćaj manjih aviona do 100 putnika. Ukupna vrednost investicije je 32 miliona evra. Civilni i vojni deo aerodroma biće infrastrukturno odvojeni. U prvoj fazi prilagođavanja vojnog aerodroma za civilni saobraćaj biće izgrađena pristanišna zgrada, kontrolni toranj, tehnoekonomski blok i izvedeni radovi na uređenju piste. U narednoj fazi rekonstrukcije, planiranoj za 2012. godinu, ovaj aerodrom će biti vazdušna luka za velike letelice i sletanje pod svim vremenskim uslovima. Biće to, posle beogradskog i niškog, treći aerodrom u Srbiji sa međunarodnim karakteristikama.

U okolini Kraljeva ima mnogo banjskih lečilišta: Vrnjačka, Mataruška, Bogutovačka, Vitanovačka i Sirčanska banja.
Tokom cele godine se održavaju turističko-kulturne manifestacije, Kraljevačko kulturno leto, pasuljijada, razni sajmovi, koncerti, a najveća je i najpoznatija manifestacija Veseli spust niz Ibar od Magliča do Kraljeva.
U neposrednoj blizini Kraljeva nalazi se Žiča (XIII vek), jedan od najznačajnijih i najreprezentativnijih srpskih srednjovekovnih manastira. Manastir Studenica, koji je osnovao Stefan Nemanja 1190, još je jedan od bisera srpskog srednjovekovnog graditeljstva i jedan od najvećih i najbogatijih manastira Srpske pravoslavne crkve, koji se nalazi na teritoriji Kraljeva. Od 1986. godine se nalazi na listi svetske kulturne baštine i pod zaštitom je UNESCO-a.

Poznati Kraljevčani:

• Lepa Lukić, pevačica rođena u Miločaju pored Kraljeva.
• Dragan Predrag Živković — Tozovac pevač i kompozitor narodne i folk muzike.
• Prof. dr. um Miodrag Krkobabić, vizuelni umetnik i profesor audovizuelnih kompozicija
• Novica Negovanović, pevač rođen u Adranima pored Kraljeva.
• Aleksandar Trišović, fudbaler.
• Ljubodrag Simonović, košarkaški reprezentativac i osvajač zlatne medalje 1970. godine na Svetskom prvenstvu u Ljubljani
• Vasilije Micić, košarkaški reprezentativac, jedan od najboljih mladih igrača na poziciji plej-mejkera.
• Nina Micić, srpska snouborderka i učesnica na Zimskim olimpijskim igrama 2014. u Sočiju.
• Goran Petrović, pisac.
• Jovan Kursula, vojvoda, poznat kao najveći srpski megdandžija u Prvom srpskom ustanku, sahranjen u selu Cvetke.
• Dejan Aleksić, pisac i pesnik.
• Dragan Hamović, pisac i pesnik.
• Irena Jovanović Pucarević, voditeljka.
• Vladan Holec, glumac, poznat po ulozi Mileta u Otpisanima i Brzog u filmu Valter brani Sarajevo
• Marko Nikolić, glumac
• Lidija Vukićević, glumica
• Nebojša Dugalić, glumac
• Miša Dugalić, novinar
• Goran Maslar, novinar, autor emisije Koridori
• Milan Petrović, istoričar, autor emisija „Osma vrata” i „Dodatni čas”
• Aleksandar Srećković, glumac
• Ivan Bekjarev, glumac
• Laza Ristovski, rok muzičar (početak školovanja i početak karijere u Kraljevu).
• Dragi Jelić i Žika Jelić, rok muzičari
• Slobodan Stojanović Kepa, rok muzičar
• Petar Luković, novinar
• Vesna Zmijanac, pevačica
• Snežana Đurišić, pevačica
• Miša Mijatović, kompozitor
• Dragan Todorić, košarkaš Sloge i Partizana, kasnije dugogodišnji direktor kluba KK Partizan
• Aleksandar Trifunović, fudbaler Sloge i Partizana.
• Aleksandar Luković, fudbalski reprezentativac i bivši fudbaler Crvene zvezde
• Dragan Mladenović, bivši fudbaler Crvene zvezde i reprezentacije
• Nenad Kovačević, bivši fudbaler Crvene zvezde
• Ivan i Milan Dudić, bivši fudbaleri Crvene zvezde
• Vladimir Bogdanović, fudbaler Crvene zvezde
• Dejan Lekić, fudbaler Crvene zvezde
• Ljubiša Milojević, fudbaler Sloge i Crvene zvezde
• Dejan Brđović, srpski odbojkaš i reprezentativac Jugoslavije
• Nikola Kovačević, odbojkaški reprezentativac
• Uroš Kovačević, odbojkaški reprezentativac
• Vlado Petković, odbojkaški reprezentativac
• Mina Popović, odbojkaška reprezentativka
• Nenad Krstić, srpski košarkaš
• Radivoje Stefanović, rok muzičar
• Peđa Nerić, modni kreator
• Mira Trailović, reditelj
• Dragana Varagić, glumica
• Momčilo-moma Stanojević, violinista, koncertmajstor Narodnog Orkestra RTS-a
• Vlada Panović, šef Narodnog orkestra RTS-a
• Kosta Cukić, ministar finansija u Vladi kneza Mihaila
• Dragoslav Račić, artiljerijski kapetan prve klase Jugoslovenske vojske u Kraljevini Jugoslaviji i komandant Cersko-majevičke grupe korpusa Jugoslovenske vojske u otadžbini tokom Drugog svetskog rata
• Velibor Džomić, podgorički paroh, doktor pravnih nauka i član Udruženja književnika Srbije
• Tomislav Čolović, srpski pevač narodne muzike
• Luka Ilić, profesionalni teniser
• Jelena Erić, profesionalna biciklistkinja
• Aleksandar Perišić, stend-ap komičar
• Milenko Vesnić, državnik, diplomata, političar i naučnik
• Ljubomir J. Novaković, ministar narodne privrede 1902.-1903.
• Avram Ćirić Erdoglija (1880—1912), kraljevački fotograf koji imao prvi foto-atelje u gradu.
• Milivoje Crvčanin, kompozitor i profesor Državnog konzervatorijuma za pravoslavno-klasičnu muziku.
• Dobrivoje Božić, pronalazač kočionog sistema kod vozova.
• Vladislav Maržik, slikar
• Natalija Belimarković, prva školovana babica u Kraljevu
• Stojan Stolić, prvi srpski biciklista i prvi srpski učesnik Tur de Fransa
• Marko Gobeljić, fudbaler
• Dušan Jaglikin, pisac i novinar
• Ljubinko Dugalić, pesnik

Učesnici olimpijskih igara iz Kraljeva
• Sreten Dragojlović (1938) — košarka, SFRJ, LOI Rim 1960.
• Miodrag Todosijević (1941—1982) — atletika, LOI Meksiko siti 1968.
• Radoš Čubrić (1934—2017) — biciklizam, SFRJ, LOI Minhen 1972.
• Ljubodrag Simonović (1949) — košarka, SFRJ, LOI Minhen 1972.
• Biljana Petrović (1961) — atletika, SFRJ, LOI Seul 1988.
• Rajko Čubrić (1958) — biciklizam, SFRJ, LOI Seul 1988.
• Radiša Čubrić (1962) — biciklizam, Nezavisni olimpijski učesnici, LOI Barselona 1992.
• Dejan Brđović (1966) — odbojka, SR Jugoslavija, LOI Atlanta 1996.
• Veljko Petković (1977) - odbojka, SR Jugoslavija, LOI Sidnej 2000.
• Nenad Krstić (1983) — košarka, Srbija i Crna Gora, LOI Atina 2004.
• Nikola Kovačević (1983) — odbojka, Srbija, LOI 2008. Peking i LOI 2012. London
• Vlado Petković (1983) — odbojka, Srbija, LOI 2008. Peking i LOI 2012. London
• Uroš Kovačević (1993) — odbojka, Srbija, LOI 2012. London
• Nina Micić (1991) — snoubord, Srbija, ZOI 2014. Soči
• Mina Popović (1994) — odbojka, Srbija, LOI 2020. Tokio
• Nevena Jovanović - košarka, Srbija, LIO 2016. Rio de Žaneiro
• Dale Nišavić - biciklista, Olimpijske igre u Berlinu, 1936.
• Stojan Stolić, biciklista, LIO 1936. Berlin.

Rezervišite smeštaj

Pogledajte Video

Pogledajte Galeriju Slika