Pređi na sadržaj 
Gračanica
o Manastiru
Gračanica
Manastir Gračanicu je sagradio srpski kralj Milutin 1321. godine i posvetio je Uspenju Presvete Bogorodice. Manastir se nalazi u selu Gračanica, 10 km udaljen od Prištine, administrativnog centra Kosova i Metohije.
Manastir pripada Eparhiji raško-prizrenskoj Srpske pravoslavne crkve i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.
Ovaj manastir se nalazi na spisku Uneskove Svetske baštine zajedno sa još tri manastira SPC pod imenom „Srednjovekovni spomenici na Kosovu“.
Manastir Sv. Bogorodice u južnoj Srbiji, na levoj obali reke Gračanke, desna pritoke Sitnice, južno od Prištine na Kosovu, zadužbina je srpskog kralja Milutina, njegove žene Simonide i sina Stefana. Podignuta je 1315- 1321. godine i obdarena bogatim poklonima, kako u imanju tako i u povlasticama. Ona je podignuta na mestu stare crkve u kojoj je bila stolica Lipljanske eparhije. Upravo po manastiru Gračanici, ova eparhija je ponekad nazivana i Gračaničkom.
Vreme 14. i 15. veka bio je period velike duhovne slave manastira. U Gračanici je živelo stotine monaha koji su razvili veoma značajnu duhovnu i umetničku delatnost. U drugoj četvrtini 16. veka tu je bilo i središte novobrdskog mitropolita koji je u manastir doneo i prvu štampariju. Kasnije, usled velikih turskih zuluma, manastir je napušten i crkva je služila za parohijske potrebe.
Pre 1759. godine Gračanica je bila čisto arnautsko mesto, bez ijednog Srbina. Oni su se mnogo ranije sklonili odatle, a Arnauti su uništili svaki pomen na njih. Turci su bili malobrojniji. Međutim sredinom 18. veka zavladala je epidemija neke bolesti, zbog koje su masovno umirali meštani Arnauti. Zbog te nedaće ostali su se iselili, a u opet napuštenu Gračanicu, selo oko manastira došli su opet Srbi iz okoline. Meštanin ,,Đak Rista" je bio prvi sveštenik u Gračanici posle više vekova i on je prvu službu u manastirskoj crkvi obavio.
Manastir je decembra 1893. godine posetio Milojko V. Veselinović i zatekao njegovo nezavidno stanje. U porti su tada tri konaka, jedan mutvak (kuhinja) i nekoliko koševa. Ispred velikih zapadnih crkvenih vrata bilo je seosko groblje. Jedini kaluđer bio je starac Agatangel; onemoćao čovek koji se tu skrasio četrdeset godina ranije. Službu u znamenitoj manastirskoj crkvi obavljala su tri seoska sveštenika. Unutrašnjost crkve je bila sva živopisana a templo je bilo skorašnje - ,,prosto, seljačko". Lik Simonidin bio je neoštećen, blistav. U desnom oltaru nad zazidanim vratima skoro po celom zidu bio je ispisan tekst Milutinove hrisovulje, date manastiru. Pet crkvenih kubeta bila su od davnina pokrivena olovom, ali tada se mogao videti samo pleh. Bilo je to zbog Jašar-paše koji je oko 1820. godine skinuo i uzeo olovo za svoje potrebe. Godine 1874. dobio je manastir sultanov ferman da može crkve pokriti plehom, na čijem je mestu do tada bila ćeramida. Tom prilikom su bili postavljeni i gvozdeni krstovi na kubetima. Tokom 1895. godine novi iguman manastira Gedeon Marić putovao je po srpstvu i skupljao priloge za manastirsku obnovu.
Odbor za obnovu manastira Gračanice i podizanje mauzoleja i Hrama slave na Kosovu, izvodio je radove od 1937. - nova kamena ograda i novi manastirski konak itd. Dvorište je prošireno. Veliki radovi su završeni početkom 1941.
Posle Drugog svetskog rata, manastir su obnovile monahinje i od tada on služi kao ženski manastir. Danas u njemu živi 20-tak sestara koje se bave ikonopisanjem, vezom, poljoprivredom i drugim monaškim poslušanjima.
Nakon rata na Kosovu i Metohiji i agresije NATO-a na SR Jugoslaviju 1999. godine u manastir Gračanicu je preneto sedište episkopa raško-prizrenskog koji je morao da napusti Prizren. Manastir je postao ne samo duhovno već i nacionalno i političko središte srpskog naroda ovog kraja. U njemu se svakodnevno organizuju brojni skupovi i sastanci sa međunarodnim predstavnicima sa ciljem da se obezbedi opstanak i život srpskog naroda na Kosovu i Metohiji. Igumanija manastira do 2023. bila je Teodora Žarković.
Starešine manastira
• Igumanija Tatijana, (1955—1990).
• Efrosinija (Jeremić), (1990—2018).
• Stefanida (Glavčić), (2018—2020).
• Teodora (Žarković), (2020—2023).
Manastirska crkva
Manastir Gračanica je jedan od najznačajnijih spomenika srednjevekovne srpske kulture. Crkva je od tesanog kamena položenog u redove dvojnih i trojnih redova opeka i ima tri apside i pet kubeta sa osnovom upisanog krsta, te kao takva pripada grupi prvorazrednih arhitektonskih ostvarenja svoga vremena. Izvedena je u srpsko-vizantijskom stilu i vrlo je skladnih srazmera. Spoljna priprata je sagrađena u krajem 14. veka u vreme vladavine kneza Lazara.
Živopis
U crkvi se nalaze freske koje prikazuju rodoslov dinastije Nemanjića, kopija iz manastira Dečana, zatim lik kraljice Simonide, pete supruge kralja Milutina i kćeri romejskog cara Andronika II.
U 16. veku priprata je živopisana freskama. Mihajlo i Evtihije, poznati slikari iz Soluna završili su freske u glavnoj crkvi do 1321. godine. Nebeska liturgija, proroci i evanđelisti su naslikani na glavnoj kupoli ispod freske Hrista Pantokratora dok se na zidovima naosa mogu videti ciklusi Velikih Praznika, Hristovog stradanja, čuda, priča, Hristovog Rodžestva i Vaskrsenja, prizori iz života Bogorodice, Sv. Nikole i Kalendar svetih. Prizori koji prikazuju Evharistiju kao i starozavetni motivi nalaze se u oltaru. Sv. Kralj Milutin i njegova supruga kraljica Simonida, romejska princeza, prikazani su u središem luku kao vladari kojima sam Gospod daje vlast preko anđela koji na njihove glave spuštaju krune. Nemanjićko rodoslovno stablo i Strašni sud su naslikani u prednjem delu naosa dok su i van priprate sačuvani fragmenti fresaka iz 14. veka. Pored ostalih fresaka značajni su ciklusi Vaseljenskih sabora, Akatista Presvete Bogorodice i Rođenja Gospodnjeg.
Na zidovima ove crkve takođe se mogu naći i portreti poglavara Srpske pravoslavne crkve kao i pogrebna scena gračaničkog mitropolita Dionisija. Gračanička riznica je uništena u požarima 1379. i 1383. godine. U manastiru se i danas čuva zbirka starih ikona, među kojima je značajna ikona Hrista Milostivog iz 14. veka koja je jedinstvena po svojim dimenzijama (269 cm x 139 cm). Na manastiru je do sada urađeno više graditeljskih i slikarskih konzervatorskih radova.
izvor:
