Пређи на садржај 
Kikinda
o gradu
Kikinda
Kikinda je grad i administrativni centar Severnobanatskog okruga. Prema popisu stanovništva iz 2011. godine, u Kikindi je bilo 38.064 stanovnika.
Do kraja Drugog svetskog rata grad je nosio ime Velika Kikinda. Kikinda je poznata po još nekim nazivima na drugim jezicima: mađ. Nagykikinda, nem. Großkikinda, rum. Chichinda Mare. Prvi zapis sa nazivom Kikinda potiče iz 15. veka i to u latinskim imenskim oblicima Kewkend i Nagkeken. Ovo je od kasnijih mađarskih autora protumačeno kao „Kökényd“. Međutim, etimološko značenje naziva nije do kraja objašnjeno. Najčešće se naziv povezuje sa mađarskom reči „kökény“ (trnjina) i starim slovenskim korenom „kik“ (glava).
U severnom delu Banata, u neposrednoj blizini srpsko-rumunske granice, prostire se administrativna jedinica grad Kikinda, središte ekonomskog i društvenog života ovog dela Vojvodine. U gradu su naseljena mesta: Mokrin, Iđoš, Bašaid (sa seocetom Bikač), Banatska Topola (sa Vincaidom), Rusko Selo, Novi Kozarci, Banatsko Veliko Selo, Nakovo i Sajan. Sedište je gradsko naselje Kikinda, naselje ravničarskog tipa, sa ušorenim ulicama koje se seku pod pravim uglom i prostranim trgom u centru grada.
Kikinda je udaljena od Beograda 127, a od Novog Sada 110 km. Od srpsko-rumunske granice grad je udaljen 7,5 km. Nadmorska visina tla je u rasponu od 77-84 metra. Grad se nalazi na Banatskoj lesnoj terasi. Do polovine 19. veka, grad je imao rečicu, Galacku, ogranak Moriša. Nakon velikih poplava 1857. godine, tok Galacke je odsečen od Moriša i pretvoren je u kanal za prikupljanje suvišne kišnice.
Po arheološkim nalazima, na mestu Kikinde bila su stara naselja, a 1423. godine, kao dobro Ugarskih kraljeva, spominje se mesto Nagkeken (što se tumači kao Nađ Kekenj). Takođe se 1462. pominje naziv Kewkend.
Naseljavanje
Između 1750. i 1753. godine Srbi naseljavaju područje u dolini rečice Galacke (ogranak Moriša). Predvodnik prvih doseljenika je Kristifor Kenđelac. Bio je to prvi talas naseljavanja. Drugi talas desio se krajem 18. i početkom 19. veka, kada je ovo područje zahvatio talas seoba Nemaca, Mađara, Jevreja i Francuza. U vreme najezde Turaka i Kikinda je, kao i cela Vojvodina, bila utočište prognanom stanovništvu.
Velikokikindski dištrikt
Godine 1774. carica Marija Terezija osniva Velikokikindski dištrikt (feudalna upravna jedinica). Kikinda postaje središte dištrikta, u kojem je bilo još devet naselja. Iste 1774. godine austrijski carski revizor Erler konstatuje (po starom!) da Velika Kikinda još pripada Tamiškom okrugu, Čanadskog distrikta. Tu su podupravni podured, poštanska kambijatura i održava se vašar a stanovnici su Srbi. Ovaj događaj presudan je za istoriju Kikinde, jer tada počinje njen uspon zahvaljujući privilegijama u oblasti ekonomije, sudstva i politike. Povelja o formiranju dištrikta čuva se u kikindskom Arhivu. Dištrikt je ukinut 1876. godine.
Kraj 19. i početak 20. veka
Godine 1893, dobija status slobodnog kraljevskog grada. Do početka Prvog svetskog rata, grad prolazi kroz period uspona i razvoja u privrednom, kulturnom, ekonomskom, društvenom i urbanom smislu. Upravo u ovom periodu formirano je gradsko jezgro kojim se i danas Kikinda ponosi. Ulice dobijaju nazive, a kuće se grade planski, u ulicama koje se seku pod pravim uglom.
Između dva svetska rata grad je bio u nepovoljnom položaju s obzirom na dve granice u zaleđu i u tom periodu dolazi do stagnacije i pada razvoja. U periodu od 1922. do 1929. godine, Kikinda je bila deo Beogradske oblasti, zatim Dunavske banovine. Kikindski mlin je bio najveći u državi, ranije je mleo po 40 vagona žita dnevno, ali je usled krize bio dugo zatvoren (već osam godina u 1934). Spomenik srpskim vojnicima na vojnom groblju osvećen je 2. juna 1935. Sokoli su 1938. radili na isušivanju Števančeve bare. Parohijski dom je izgrađen 1939. U ovom periodu u Kikindi je bila znamenita porodica Budišin.
Savremena istorija
U narodnooslobodilačkom ratu, 1941. godine u ovom kraju organizuje se oružani otpor u kome dejstvuju Kikindski, Mokrinski i Dragutinovački partizanski odredi. U Drugom svetskom ratu Kikinda je oslobođena 6. oktobra 1944. godine. Nakon završetka rata, u socijalističkoj Jugoslaviji, tokom 70-ih i 80-ih godina 20. veka, Kikinda doživljava veliki privredni, ekonomski, kulturni i društveni napredak.
Gradsko jezgro Kikinde predstavlja prostornu kulturno-istorijsku celinu koja je nastala između 1750. i 1754. godine. Zgrade koje su obuhvaćene ovom celinom nastale su najvećim delom u drugoj polovini 19. veka i u godinama do Prvog svetskog rata. Pravoslavna crkva u Kikindi sa radovima Teodora Ilića Češljara i jedina suvača na teritoriji Srbije, spomenici su kulture najvišeg ranga i svrstani su u kategoriju nepokretnih kulturnih dobara od izuzetnog značaja. Zgrada Velikokikindskog Dištrikta i Bogomolja „Vodica“ u Kikindi spomenici su kulture od velikog značaja. Na listama spomenika kulture nalaze se i kuća u ulici Pere Segedinca i Ambar od pletera u Nemanjinoj ulici. Na gradskom trgu mogu se videti spomenici borcima Kikindskog partizanskog odreda, spomenik pesniku revolucionaru Jovanu Popoviću (rad Aleksandra Zarina), spomenik internircima (rad Slobodana Kojića) i druga spomen-obeležja iz prošlosti.
Nekoliko knjiga o arhitektonskom nasleđu Kikinde, kao i veliki broj članaka u stručnim časopisima objavila je Biserka Ilijašev.
Institucije kulture
Narodni muzej Kikinda osnovan je 1946. godine. Nalazi se u zgradi koja je svojevremeno bila gradska kurija i sedište Velikokikindskog dištrikta. Muzej raspolaže brojnim predmetima svrstanim u pet kategorija: arheološkoj, istorijskoj, etnološkoj, prirodnjačkoj i umetničkoj. Od 2006. godine, u vlasništvu muzeja je i skelet mamuta, otkriven 1996. godine na glinokopu fabrike Toza Marković. Muzej je organizator manifestacija Mamutfest i Noć muzeja.
Narodna biblioteka Jovan Popović, osnovana 1845. godine pod nazivom Čitaonica Srbska. 1952. godine naziv je promenjen u Narodna biblioteka Jovan Popović, u čast čuvenog kikindskog pesnika. Pored izdavanja knjiga, biblioteka organizuje književne skupove, promocije knjiga, seminare, predavanja, izložbe, a ima i izdavačku delatnost.
Iako je Narodno pozorište u Kikindi osnovano 1950. godine, Kikinda ima dugu pozorišnu tradiciju. Prvi pozorišni komad izveden je 1796. godine na nemačkom jeziku. Prva predstava na srpskom jeziku, odigrana je 1834. Pozorište je veoma popularno među Kikinđanima i tokom cele godine prikazuje predstave, pa i leti, kada se pozornica seli u baštu Pozorišta.
Kulturni centar Kikinda osnovan je 1985. godine pod nazivom Dom omladine i pionira Mladost. Pod ovim nazivom je radio sve do 2009. godine, kada je naziv promenjen u Kulturni centar Kikinda. Centar priprema i realizuje čitav niz sadržaja kulturne, zabavne i edukativne prirode — od manifestacija za decu poput „Zmajevih dečjih igara“ i „Pozdrava proleću“, do internacionalnog muzičkog festivala „Refuse/Resist“ i filmskog festivala „Low Budget“.
Kulturne manifestacije
Dani ludaje su godišnja manifestacija koja se održava sredinom oktobra i to od 1986. godine. Od 2017. godine, Dani ludaje se održavaju trećeg vikenda u septembru. Svake godine, ljudi iz regiona se skupljaju i učestvuju u takmičenju u težini i dužini ludaje. Sam naziv ludaja, specifičan je za Kikindu, dok je u Srbiji poznata i pod nazivom bundeva. Kikinda je tokom istorije imala poseban odnos prema ovoj biljci, jer je lokalno stanovništvo imalo običaj da kaže 'Kad se popneš na ludaju, vidiš celu Kikindu'. Na ovaj način, ukazivalo se na činjenicu da je teritorija na kojoj se nalazi grad ravna. Lala (starosedelac u ovom kraju) koji stoji na ludaji, obučen u tradicionalnu nošnju, sa rukama iznad očiju da bi zaklonio sunčeve zrake i bolje video u daljinu, postao je simbol ovog kraja. 1986. godine osnovana je manifestacija lokalnog karaktera – Dani ludaje. Manifestacija je ubrzo privukla ljubitelje ludaje i tikve iz cele zemlje. Trodnevna događanja obuhvataju i stručna predavanja za uzgajivače tikvi i ludaja, takmičenja u pripremanju jela od ludaje i tikve, maskenbal za decu, pravljenje skulptura od ludaja, različite koncerte i izložbe. Manifestacija sve više dobija na značaju i popularnosti, pa nisu retki ni turisti iz Rumunije, Mađarske i država nekadašnjih republika Jugoslavije. Najteža ludaja izmerena je 2019. godine i težila je 639,5 kg, dok je najduža dostigla 366 cm dužine.
Počev od 1982. godine u Kikindi se održava Internacionalni simpozijum skulpture velikog formata u terakoti (TERRA). Organizator Simpozijuma je Centar za likovnu i primenjenu umetnost Terra. Simpozijum, na kojem učestvuje 5 do 8 akademskih vajara iz Srbije i sveta, održava se tokom jula meseca u Ateljeu Terra, u nekadašnjem pogonu fabrike građevinskog materijala Toza Marković. To je objekat stare industrijske arhitekture sagrađen na samom kraju 19. veka. Skulpture velikog formata, nastale tokom jednog Simpozijuma, izlažu se naredne godine u Galeriji Terra, a otvaranje ove izložbe označava i početak novog Simpozijuma. Tokom svih ovih godina TERRA je bila domaćin vajarima iz svih krajeva sveta koji stvaraju u jedinstvenom i mirnom ambijentu ovog ateljea. U toku su planovi da Simpozijum dobije i svoj muzej.
Novembar — mesec sova je manifestacija koja se održava od 2012. godine. Kikindu nazivaju i prestonicom sova, jer je sam centar Kikinde najveće zimovalište sova utina u Evropi. Najveći broj jedinki na zimovanju u Kikindi izbrojan je 2012, kada ih je bilo preko 700. Tokom manifestacije, Kikindu posećuju ornitolozi i van granica Srbije, u želji da vide ovako brojna jata i to u urbanoj sredini. Cilj manifestacije nije samo turističkog karaktera, nego i edukativnog, pa učenici svih škola u kikindskoj opštini učestvuju u radionicama i predavanjima na kojima imaju priliku da nauče kako da se ponašaju prema sovama da bi i dalje boravile u ovom gradu.
Kulturno-umetnička društva
Akademsko društvo za negovanje muzike „Gusle“ okuplja veliki broj Kikinđana svih starosnih kategorija kroz raznovrsne sekcije. Osnovano je 1876. godine. Osim organizovanja rada horskih i folklornih sekcija, „Gusle“ se bave i organizacijom koncerata, festivala (Fenok — međunarodni festival narodnih orkestara), studija, istraživanja, izradom nošnji i izdavačkom delatnošću.
Kulturno-umetničko društvo „Eđšeg“ osnovano je 1945. godine. Pri kulturno umetničkom društvu rade glumačka i folklorna sekcija. Društvo neguje jezik, običaje i tradiciju mađarske nacionalne zajednice.
Kulturno-umetničko društvo „Sunčana jesen“ radi u okviru Opštinskog udruženja penzionera. U ovom društvu su aktivne četiri sekcije: horska, folklorna, solistička i grupe pevača.
U gradu postoji i mešoviti hor „Kornelije Stanković“.
Mediji
• Kikindski portal
• Televizija Kikinda - lokalna televizija
• Ami Naksi Radio - lokalna muzičko-zabavna radio stanica
• Kikindske - nezavisni nedeljnik
• Nove Kikindske Novine - nedeljnik
Poznati Kikinđani:
• Miroslav Antić, pesnik
• Radivoj Berbakov, slikar
• Dragan Ostojić, glumac i reditelj
• Branimir Brstina, glumac
• Dušan Vasiljev, pesnik i pisac
• Filaret Granić, vizantolog, teolog i arhimandrit
• Milan Erak, glumac
• Jovan Zivlak, pesnik, kritičar i esejist
• Milivoj Jugin, diplomirani inženjer, astronautičar
• Pavle Kenđelac, naučnik, doktor teologije i arhimandrit
• Branislav Lala Kovačev, džez bubnjar
• Mirko Kosić, ekonomista i sociolog
• Radivoj Lazić, muzičar
• Matija Levai, muzičar
• Raša Popov, novinar
• Jovan Popović, pesnik i književnik
• Kosta Sivčev, pilot i konstruktor aviona
• Boris Stojanović, plivač, reprezentativac i rekorder Srbije
• Srđan V. Tešin, književnik i publicista
• Jovica Trkulja, pravnik, doktor nauka
• Jovan Ćirilov, teatrolog i književnik
• Marica Stražmešter, plivačica
Deo svog životnog veka u Kikindi proveli su:
• Nikola Aleksić, slikar
• Đura Jakšić, pesnik, pisac i slikar
• Klara Feješ, narodni heroj
• Vesna Čipčić, glumica
Jedan od počasnih građana Kikinde bio je Marko Vuković, poslednji preživeli oslobodilac Kikinde u Drugom svetskom ratu.
izvor:
