Pređi na sadržaj 
Pećka Patrijaršija
o Patrijaršiji
Pećka patrijaršija
Manastir Pećka patrijaršija jeste skup crkava na domaku Peći, kraj Pećke Bistrice, a na ulazu u Rugovsku klisuru. Pećka patrijaršija je jedan od najznačajnijih spomenika srpske prošlosti. U njoj se vekovima nalazilo sedište i mauzolej srpskih arhiepiskopa i patrijarha. Od svoga postanka u 13. veku, Patrijaršija je okupljala učene teologe, vrsne književnike i obdarene umetnike i svi su oni u njoj ostavljali svedočanstva o svom pregalaštvu. Stoga je ona danas ne samo staro središte srpske crkve, već i mesto gde se čuva značajna umetnička zaostavština. Ovde se nalazi Spomenik prirode Šam-dud star oko 750 godina.
Arhimandrit Irinej Vujanović bio je iguman manastira od (1922—1960).
Starešine manastira bile su: Fevronija Božić (1960—2015), Mati Haritina (2015—danas).
Julijana Božić bila je monahinja manastira od 1957 do 2013, rođena sestra igumanije Fevronije i Varvare Božić.
Tačno vreme osnivanja matične crkve u Pećkoj patrijaršiji nije poznato. Na mestu gde je sada Patrijaršija, još je za života Svetog Save (arhiepiskop 1219—1233) osnovan metoh manastira Žiče, tadašnjeg sedišta srpske arhiepiskopije. Želeći da središte srpske crkve bude na manje ugroženom mestu i bliže središtu države, arhiepiskop Arsenije I (1233—1263) podigao je na ovom žičkom metohu kod Peći Crkvu Svetih apostola. Ubrzo, oko 1250. godine, po njegovom nalogu, ona je bila i živopisana. Nešto kasnije, hram se počeo nazivati i Sveti Spas, što je preuzeto kao spomen na posvećenje Žiče. Sa severne strane ovog najstarijeg hrama, arhiepiskop Nikodim (1317—1324) podigao je Crkvu Svetog Dimitrija, oko 1320. godine.
Deceniju kasnije, oko 1330, njegov naslednik, poznati književnik i arhiepiskop Danilo II (1324—1337) sagradio je s južne strane Svetih apostola hram posvećen Bogorodici Odigitriji, da bi i njemu pridodao s južne strane crkvicu Svetog Nikole. Ispred tri glavne crkve, arhiepiskop Danilo II je potom podigao monumentalnu pripratu, a ispred nje visoku pirg-kulu. U vreme arhiepiskopa Joanikija II (1338—1346; patrijarh 1346—1354), oko 1345, do tada neživopisan hram Svetog Dimitrija, dobio je freskodekoraciju. Tokom XIV stoleća obavljene su i manje prepravke u crkvi Svetih apostola, pa su neki delovi hrama naknadno islikavani. Od XIII do XV stoleća, pa i kasnije, sve do XVII stoleća, u crkvama Patrijaršije sahranjivani su pećki arhiepiskopi i patrijarsi.
Posle turskog osvajanja srpske države, tokom nekog vremena zamrla je aktivnost u Pećkoj patrijaršiji, tim pre što je Ohridska arhiepiskopija preuzela upravu nad nekadašnjom srpskom crkvenom teritorijom. Obnova crkvene organizacije Srba nastupila je 1557. što je udahnulo nov život manastiru, jer je Patrijaršija ponovo postala središte srpske crkve. Već 1565, posle prepravke, živopisana je skoro cela Danilova priprata. U isto vreme, obnavljaju se i ikonostasi u pećkim crkvama i popunjava se riznica. Drugu značajnu obnovu započinje patrijarh Pajsije I (1614—1647): crkve se prepokrivaju olovnim pločama, hram Svetog Dimitrija se arhitektonski utvrđuje, da bi 1620/21. ugledni slikar Georgije Mitrofanović u njemu ponovio gotovo polovinu fresaka. On je iste godine živopisao i staru manastirsku trpezariju. Nešto kasnije, patrijarh Pajsije pristupio je i delimičnoj obnovi crkve Svetih apostola — 1633/1634. zapadni deo hrama ukrašen je zidnim slikama u kome su stare freske dosta stradale. Iste godine je prepokrivena i trpezarija. Sredinom XVII stoleća, Pećka patrijaršija uspostavila je veze i s ruskim carstvom. Njeni igumani u Rusiji dobijali su poklone, kako u novcu, tako i u štampanim knjigama i bogoslužbenim predmetima.
Nova veća obnova Pećke patrijaršije zbila se u doba patrijarha Maksima Skopljanca (1655—1674). Za kratko vreme, manastirski kompleks je ograđen (1672/73), živopisana je crkvica Svetog Nikole (1673/74), a potom je izrađen i ikonostas za nju (1677). U vreme Velikog turskog rata, krajem XVII stoleća, Pećka patrijaršija je prošla kroz teška iskušenja. Pećka riznica je tada bila skrivena u jednom kubetu manastira Gračanice, ali su je 1688. Turci našli i opljačkali. Pominje se da je pećko blago bilo toliko veliko da je bilo potrebno devet konja da bi ga odvuklo. Kada je patrijarh Arsenije III Crnojević (1674—1690) otišao u Austriju 1689, pećki paša Mahmud Begović opljačkao je sve što se u Patrijaršiji steklo. Kasnije je patrijarh Mojsije Rajović (1712—1725) s mukom otkupio otetu zemlju, a 1720. podigao je ogradu oko manastirskih zdanja. Godine 1722, crkva Svetih apostola dobila je nov ikonostas.
Austrijsko-turski rat od 1737. do 1739. doneo je takođe velike nevolje Pećkoj patrijaršiji. U drugoj velikoj seobi Srba 1739, patrijarh Arsenije IV Jovanović Šakabenta (1725—1737) prenosio je u međuvremenu prikupljene dragocenosti u Sremske Karlovce.
Tokom druge polovine XVIII i u XIX stoleću, u sve težim ekonomskim prilikama, u Pećkoj patrijaršiji nije bilo značajnijih umetničkih poduhvata, ali se uporno nastojalo da se manastir održi. U crkvi Svetog Dimitrija, pop Simeon Lazović iz Bijelog polja naslikao je nov ikonostas 1803, a tri godine potom njegov sin Aleksije izradio je neke ikone za Patrijaršiju.
Nešto kasnije, 1831, Pećka patrijaršija je bila još jednom opljačkana, sada od strane Arslan-paše bosanskog. Sredinom XIX stoleća, preduzimljivi igumani podigli su nova zdanja u manastiru: 1847. u jugozapadnom delu porte na jazu obnovila se vodenica, a 1850. sagradila se do nje konak. Oko 1863. izrađen je bogato rezbaren Bogorodičin tron u crkvi Bogorodice, a 1875. Avram, sin poznatog Diča Zografa iz debarskog kraja, obnovio je zidne slike u crkvama Patrijaršije, posebno u Svetim apostolima. Pećki esnafi s upravom manastira 1889. podigli su zid s istočne strane porte. Krajem XIX stoleća, tačnije 1895, sagradio se reprezentativni konak u severozapadnom delu porte, a 1912. nastao je novi zid s južne strane porte.
Posle završetka Prvog svetskog rata, u Pećkoj patrijaršiji je, posle ujedinjenja srpske crkve, ustoličen prvi patrijarh obnovljene Patrijaršije, patrijarh srpski Dimitrije 1924. Otada se svi srpski patrijarsi ustoličuju u Pećkoj patrijaršiji. Tokom 1931. i 1932, obavljeni su zamašni konzervatorski radovi pod rukovodstvom arh. Đurđa Boškovića koji su Pećkoj patrijaršiji delimično vratili prvobitni izgled. I posle Drugog svetskog rata, u kompleksu Patrijaršije, izvedeni su, u nekoliko mahova, značajniji konzervatorski zahvati i arheološka ispitivanja. Novi konak, sa zapadne strane od priprate, sagrađen je 1981.
Manastir danas
UNESKO je proglasio manastir Pećku patrijaršiju za mesto svetske kulturne baštine 13. jula 2006.
Kompleks manastirskih crkava krajem novembra 2008. ofarban je u crvenu boju, poput manastirske crkve u Žiči, što je izazvalo burne reakcije u stručnim krugovima, kako među onima koji taj čin osuđuju, tako i među onima koji ga opravdavaju. Manastir je do 2013. godine čuvao KFOR, a od tada kosovska policija.
Manastirski hramovi
Podizanje hramova
Hram posvećen Svetim apostolima podigao je u trećoj deceniji 13. veka arhiepiskop Arsenije I. Njegovom zaslugom crkva je oslikana oko 1260. godine. Arhiepiskop Nikodim (1321—1324), uz severnu stranu crkve Svetih apostola, podigao je hram Svetog Dimitrija, a arhiepiskop Danilo II (1324—1337), s južne strane, izgradio je crkve posvećene Bogorodici Odigitriji i Svetom Nikoli. Ispred zapadnih fasada hramova Svetog Dimitrija, Svetih apostola i Svete Bogorodice Odigitrije podigao je i monumentalnu pripratu u vidu velelepnog otvorenog trema.
U vreme patrijarha Makarija Sokolovića elegantni otvori s dvojnim arkadama su zazidani. Čitava istorija stilova srednjovekovnog zidnog slikarstva može da se sagleda na zidovima pećkih crkava.
Živopisanje hramova
Crkva Svetih apostola ukrašavani su i oko 1300. godine, zatim oko 1350, potom oko 1375. godine i u dva navrata u XVII stoleću. Crkva Svetog Dimitrija živopisana je prvi put u vreme patrijarha Joanikija, oko 1345. godine, a novi sloj fresaka oslikao je Georgije Mitrofanović, oko 1619/20. Bogorodičina crkva je dobila freske pre 1337, a priprata je oslikavana u XIV i XVI stoleću, dok je Crkvu Svetog Nikole 1673/74. živopisao slikar Radul. Manastir se permanentno konzervatorski štitio.
Kompleks
- Crkva Svetih apostola (takođe poznata kao crkva Svetog spasa) Sagrađane u prvoj polovini XIII stoleća.
- Crkva Svetog Dimitrija Sagrađena oko 1324. godine.
- Crkva Bogorodice Odigitrije Sagrađena oko 1337. godine.
- Crkva Svetog Nikole Sagrađena oko 1337. godine.
izvor:
