Pređi na sadržaj 
Pirot
o gradu
Pirot
Pirot je grad u Pirotskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 57.928 stanovnika na teritoriji grada sa okolnim naseljima, dok je u samom gradu bilo 38.785 stanovnika (prema popisu iz 2002. bilo je 40. 678 stanovnika).
Sa dosta se sigurnosti može tvrditi da je Pirot izgrađen na prostoru rimskog Turesa, važne stanice između antičkog Naisa i Serdike. Na mestu Turesa je u vizantijskom periodu izgrađeno utvrđenje Kvimedava (Quimedava), dok grad u 12. veku pominje i arapski putopisac Idrisi kao Atrubi.
Prvi pomen naziva Pirot potiče iz 1498. godine. Dubrovčani su ga takođe nazivali Pirot. Turski izvori Pirot nazivaju isključivo Šehirkej (Şehirköy), dok su strani putopisci najčešće koristili iskvarenu verziju turskog imena: Sareck, Schardiu, Zarchin.
Grad Pirot se graniči sa četiri srpske opštine Dimitrovgrad, Knjaževac, Bela Palanka i Babušnica, kao i sa Bugarskom na dužini od 65 km.
U okolini Pirota nalaze se brojne poznate planine kao što su: Stara planina, Vlaška planina, Belava, Suva planina, itd.
Kroz grad Pirot protiču reke: Nišava, Jerma, Rasnička reka, Temštica, Visočica, Gradašnička reka ... Ova opština ima i tri jezera - Zavojsko jezero, Krupačko jezero i Sukovsko jezero.
Pirotska opština ima površinu 1.235 km2, u njoj se nalazi preko sedamdeset naselja, među kojima je i grad Pirot. Prema popisu iz 2002. godine u opštini Pirot je živelo 63791 stanovnika. U samom gradu živi oko 45.000 stanovnika. Oko 22.000 stanovnika živi u selima opštine Pirot.
Grad Pirot deli Nišava na dve gradske četvrti: Tijabara i Pazar.
Geološke odlike
Kotlina u kojoj je nastao Pirot je tektonskog porekla, verovatno još pre oligocene starosti, a sasvim sigurno oligocene. Preživevši jezersku fazu, koja je ostavila tragove u višim regijama na visinama iznad 570 i 600 m, u obliku abrazivnih tragova. Kotlinu su u toku jezerskog trajanja ispunile debele naslage jezerskih sedimenata.
Po završetku jezerske faze, negde krajem pliocena kotlina je ušla u fluvijalnu, koja i sad traje. Preko osušenog jezerskog dna poteklo je pleistocena Nišava. Iznad i ispod neogenog pokrivača nalazi se vrlo živa geološka i tektonska struktura pirotske kotline.
Dominiraju krečnjaci različite starosti i sastava. Pored toga u dobroj meri su zastupljeni tercijarni lapori i peščari. Na rasednim linijama severozapadno od Pirota - na Momčilovcu, zapadno od žukovskog mosta i na Provaliji javljaju se u izdašnoj meri stene eruptivnog porekla - andeziti.
Pojava andezitskih stena, tektonski predisponirana vrela i terme (Banjica i Dag banjica) i geološko morfološka šarolikost prostora govori o vrlo živoj i interesantnoj tektonskoj i egzogenoj aktivnosti.
Na severu i severoistoku od Pirota pruža se Stara planina, najveća u Srbiji, sa vrhom Midžorom služi kao državna granica između Srbije i Bugarske. Spada u red najlepših srpskih planina. Rastojanje od Pirota do podnožja Midžora iznosi oko 30 km.
Stara planina je bogata raznom vrstom divljači. Poslednjih godina razvija se planinski turizam i podignuti su mnogi objekti na Planinarskom domu i Vrelu za sport i rekreaciju.
Južni obod pirotske kotline čine ogranci Vlaške planine u čijem južnom delu je reka Jerma usekla veoma živopisnu kompozitnu dolinu. Ovom dolinom, striktno prateći korito reke izgrađen je asfaltni put koji na 12 km od ivice kotline putnika vodi do manastira Sveti Jovan Bogoslov - Poganovski manastir. Još toliko dalje prema jugu put nastavlja do Zvonačke banje.
Zapadni deo pirotske kotline čine ogranci Suve planine, koja počinje kod Pirota Belavom, preko čijih prevoja na jugozapadu prolazi asfaltni put koji preko Babušnice, Vlasotinca i Leskovca odvodi do južnog Pomoravlja. Preko prevoja, na severozapadu, prolazio je stari Carigradski drum preko Bele Palanke do Niša.
Na severu se pirotska kotlina sužava i čini usku dolinu Nišave između ogranaka Suve i Svrljiških planina, koju magistralni put, međunarodna saobraćajnica dovodi putnike do Niša. Sićevačka klisura je posle Đerdapske najveća probojnica u Srbiji, dugačka 17 km. Omanjom ostrovičkom kotlinom podeljena je na gornji kanjonski i donji klisurasti deo.
Reke
Kroz Pirot protiče reka Nišava ali i četiri manje reke, koje u proleće nabujaju, Bistrica reka (Pirot), Rasnička reka , Reka Rogoz , Kosturska reka i Gradašnička reka.
Grad krasi lepo uređen kej na Nišavi.
Grad dobija na važnosti pred kraj 14. veka, kao pogranična srpsko-bugarska tvrđava. No, pred Kosovsku bitku grad je porušen i više nikad nije stekao važnost jednog velikog utvrđenja. Bertrandon de la Brokijer je u svom putopisu 1432. primetio da u gradu živi malo Turaka.
Pirot je pao pod osmansku vlast 1444. godine. Osmanlije su tvrđavu sasvim zapustili, te je putopisci iz 16. veka, kao i Evlija Čelebija, opisuju kao propalu. U kontrastu sa tvrđavom, putopisci 16. veka varoš Pirot opisuju kao izuzetno lepu. Pirotska varoš, kao i put prema Carigradu, bili su početkom osmanske vladavine premešteni sa brda Sarlaha u aluvijalnu ravan. Naselje je bilo znatne veličine, i od samog početka osmanske vlasti je bilo sedište nahije. Po svoj prilici su muslimani bili većina ili bar u znatnom broju tokom ovog perioda. Vrlo je verovatno da je Pirot jedan od gradova u kojima je vršena kolonizacija muslimanskog stanovništva, pošto se u gradu pominju vakuf sultana Mehmeda (koji su činili Velika džamija i dućani), kao i derviši.
Osim toga, Pirot je postao i znatno trgovačko središte: 1498. se u njemu pominju trojica dubrovačkih trgovaca. Prva dvojica, Radoje Stjepanović i Miliša Radičević, razvili su veliki posao u samom gradu u okviru sopstvene kompanije, imajući mnogo dužnika u gradu i okruženju, naročito u Dubočici. Treći, Miho Žila, radio je samostalno kao posrednik između Dubrovčana u Dubrovniku i Vidinu.
Najverovatnije pred kraj 15. veka dobio je kraj hamam i karavansaraj. Francuski diplomata i putopisac Mišel Kikle zabeležio je da grad ima dva hana, a Evlija Čelebija da grad ima još 7 osnovnih škola, 2 mala hamama i 200 dućana. Prema defteru s početka vladavine sultana Sulejmana Zakonodavca, u gradu su postojala 4 mesdžida i 1 džamija. Još jedan mesdžid se pominje 1544, a 1570. i nova džamija izvesnog Iskender-bega. Popis iz 1544. i Evlija Čelebija takođe pominju mali drveni most na Nišavi sa jednim lukom. Prema putopisu Štefana Gerlaha, hrišćani nisu imali crkava, dok drugi putopisac, Džon Burburi, pominje tri crkve, od kojih je jedna ranije pripadala dominikancima.
Prvi popis, s početka vladavine sultana Sulejmana Zakonodavca, pominje u gradu 142 muslimanska domaćinstva (od čega 40 novopreverenih) i 23 neoženjena muškarca, dok je hrišćana bilo 23 domaćinstva i 3 udovice. Popis iz 1544. pominje 164 muslimanska domaćinstva, dok je hrišćanskih bilo 26 i 1 neoženjeni muškarac. Popis iz 1570. pominje 197 muslimanskih kuća i 5 neoženjenih (od toga novopreverene 42 kuće), a 35 hrišćanskih kuća, uz 1 neoženjenog. Pred kraj 16. veka bilo je 141 kuća muslimana, uz 16 neoženjenih, i 74 hrišćanske kuće, uz 2 neoženjena. Uz njih je upisan i džemat Cigana muslimana, 9 kuća i 2 neoženjena. U 16. veku se broj mahala povećao sa 5 na 7, da bi po popisu 1637. pao na 6.
U 16. veku zanatlije su bile isključivo muslimani. Pominju se sarači, kožari, potkivači, krojadži, nedžari, kasapi, maseri, kovači, šapudžije, mutapdžije, berberi, zlatari, obućari, sapundžije, bakali, čizmari i drvodelje. Među hrišćanima jednom su zabeleženi grnčar, kasapin i krojač. Prihodi od trgovine (ihtisab i izhar) iznosili su krajem 16. veka oko 1.000 akči. Ukupan prihod od varoši iznosio je tada 12.125 akči.
U Pirotu se nalaze Zapis obrok Sveti Georgije 1847 (Pirot) i Zapis obrok Sveti prorok Ilija 1841 (Pirot).
Grad je oslobodila srpska vojska krajem decembra 1877. godine a odlukama Berlinskog kongresa je i zvanično pripojen kneževini Srbiji.
U Pirotu se održavaju brojna kulturna dešavanja. Manifestacije koje se svake godine održavaju u gradu su: Pirotsko kulturno leto, Međunarodni folklorni festival, moto skup, razni koncerti i drugo.
Svake godine se održava turističko-gastronomska-kulturno-umetnička manifestacija i jedinstveno svetsko takmičenje Sajam pirotske peglane kobasice. Tom prilikom pored Peglane kobasice se prikazuju i prodaju i drugi proizvodi domaće radinosti vezani za Pirotski kraj.
Od kulturnih dobara, Pirot poseduje dosta objekata od kulturnog značaja kao što su: Muzej Ponišavlja Pirot, Pazarska crkva ili Crkva Rođenja Hristovog, Momčilov grad, zgrada Opštinskog suda u Pirotu, zgrada Gimnazije u Pirotu, kuća Stojana Božilovića Belog.
U okolini Pirota se nalaze objekti od kulturnog značaja a među njima najpoznatiji su Poganovski manastir u opštini Dimitrovgrad, Sukovski manastir, Temački manastir, Begov most u Staničenju, crkva Sv. Petra i Pavla u Rsovcima i dr.
U gradu se nalaze sledeće institucije kulture: Narodna biblioteka Pirot, Dom kulture Pirot, Galerija Čedomir Krstić, Narodno pozorište, Istorijski arhiv kao i Muzej Ponišavlja Pirot.
Pirot se nalazi u pograničnom prostoru Srbije prema Bugarskoj, raspolaže brojnim i po obliku pojavljivanja raznovrsnim turističkim vrednostima. Priroda dominira nad kulturno-istorijskim spomenicima ali se pri turističkoj valorizaciji mora uvažavati princip komplementarnosti kako bi se turistički potencijali iskazivali celovito.
Turistički potencijali Pirota i okoline su Planinarski dom, Zavojsko jezero, Vrelo, Zvonačka banja. U gradu se ističu Muzej Ponišavlja, tvrđava Momčilov grad, manastir Sveti Đorđe kod sela Temska, manastir Sveti Jovan Bogoslov - Poganovski manastir; takođe se nalaze u gradu i sportsko rekreativni centar između Nišave i HE „Pirot“.
Ovde se nalazi Železnička stanica Pirot koja pružnim putem spaja Pirot sa gradovima kao što su Niš, Beograd, Dimitrovgrad i Sofija.
Poznati Piroćanci:
• Milan Piroćanac
• Stevan Stanković
• Novica Živković
• Dragoljub Zlatković
• Božidar Mišić
• Svetislav Pešić
• Dobrosav Bob Živković
• Jovan Stanković
• Dragoljub Jovanović
• Aleksandar Petrović
• Slobodan Džunić
• Miroslav Krstić
• Borislava Lilić
• Nada Popović Perišić
• Vukosava Velimirović
• Nikola Đurđić
• Čedomir Krstić
• Milan Delčić Delča
• Petar Đorđević
izvor:
