Pređi na sadržaj 
Rtanj
o Planini
Rtanj
Rtanj je planina koja se nalazi u istočnoj Srbiji, oko 200 km jugoistočno od Beograda, nadomak Boljevca. Pripada Karpatskim planinama, a najviši vrh Šiljak (1565 m) predstavlja prirodni fenomen kraškog reljefa. Specifičan raspored stena kraškog reljefa nije uticao samo na biljni pokrivač, na vode i izvore Rtnja, već i na njegov oblik. Pa ako pogledamo na Rtanj sa severa ili juga, on nam se ukazuje kao dugačak greben u obliku trapeza, dok je dole širok i masivan, gore se sužava u uzani ivičasti zid.
Specijalni rezervat prirode
Rtanj je 2018. godine proglašen Specijalnim rezervatom prirode od strane države zbog endemične i reliktne flore i faune kao i specifičnog oblika i sastava reljefa. Ovaj rezervat se prostire na površini od 4 997 17 01 ha. U okviru ovog prirodnog dobra razlikuju se tri zone koje imaju različite stepene zaštite. Rtanj se odlikuje bogatstvom stena koje potiču iz različitih geoloških perioda. Specifičnim izgledom se izdvaja sam vrh Rtnja, Šiljak, koji je predstavljen jedinstvenim pravilnim piramidalnim vrhom sa krasom i jamama.
Specifični oblici reljefa uslovili su formiranje specifičnog, bogatog i jedinstvenog sastava flore i faune. Od ukupno 3662 vrsta u okviru flore Srbije, 18% raste na Rtnju. Postoji verovatnoća da će se povećati biodiverzitet Rtnja u narednim godinama, za oko 200 vrsta što je veliki potencijal ovog staništa. Jedan od najznačajnijih centara biodiverziteta Istočne Srbije su pašnjaci an Rtnju. Ali se na Rtnju nalaze i krajnje ugrožene vrste Srbije. 45% ukupne faune ptica nalazi se na Rtnju. Fauna slepih miševa je vrlo raznolika, 2/3 faune Srbije, posebno vrste mali, veliki i južni potkovičar koje su globalno ugroženi taksoni.
Ihtiofauna je takođe bogata autohtonim vrstama: potočna pastrmka, potočna mrena, krkuša. U jezeru u selu Vrmdža zabeleženo je prisustvo populacije riba koje nisu konvergirale i divergirale.
Ova planina se odlikuje i raznovrsnom faunom vodozemaca i gmizavaca, kao npr. planinski mrmoljak. ili kratkonogi gušter koji je endem Rtnja.
Rtanj spada u karpatsko-balkanske planine, naglo se diže iz ravnice i završava skoro pravilnom kupom, pa mnogi veruju da je i Rtanj piramida slična onima u susednoj Bosni. Rtanj je u podnožju uglavnom sastavljen od peščara i stena, a u višim delovima od krečnjaka. Sa južne strane padovi su blagi i prema podnožju se prostire visoravan koja se lagano spušta ka Soko Banji. Na severnoj strani Rtanj je izrazito odsečen sa oštrim grebenom pri vrhu. Na istočnom kraju grebena, uzdiže se glavni vrh Šiljak. Severna strana planine prekrivena je šumama i pašnjacima, obrasla autohtonim biljnim vrstama i obiluje izvorima pitke vode. U Ovom delu se nalazi i lovište koje se prostire na 6368 ha. Najčešća lovna divljač su srne i divlje svinje.
Geomorfologija
Kako je Rtanj planina raznovrsnog geološkog sastava, na njoj se javljaju brojna odronjenja i oko njega vlada geološki haos, jer su se u sklopu karpatsko-balkanskih planina tu srela četiri sistema, četiri različita geološka perioda i međusobno uplela svoje stene. Na severu je duboka potolina Crne reke, izrazito eruptivna stena puna andezita, koja se meša u grebene samog Rtnja. Preko nje se premiču krečnjačke površi poslednjih ogranaka Južnih Karpata. U pojasu od 700 do 950 m nadmorske visine, koncentrisan je uzak pojas dolomita. U Pomoravlju je puno venaca rodopske mase, škriljastih i filitskih stena, najstarijih na našem poluostrvu. A sam Rtanj i njemu najbliže planine, ogranci su daleko mlađeg Balkana.
U ovom planinskom sistemu Srbije, Rtanj je izdvojeni planinski masiv koji ima prostranu osnovu, orijentisanu stranama sveta. Jedna stranica je okrenuta ka jugu, dok su druge dve u položaju severozapad i severoistok. Iz ovakvog položaja u sklopu karpatsko-balkanskih planina proizašao je i sastav Rtnja (koji je u donjim partijama sav od peščara i filitskih stena, dok su mu viši delovi od ljutog krečnjaka, nagriženog vremenom i atmosferskim talozima. Krečnjačke stene na Rtnju su toliko jak, da su dobile naziv najizrazitiji karst cele Istočne Srbije. Ovakav sastav stena i nagib slojeva odredili su i karakter Rtnja.
• severna strana je strma, u gornjem karstnom delu puna litica i odseka
• južna strana, prema sokobanjskoj kotlini, je mnogo blaže.
• istočna strana je sa grebenom, iz koga se izdiže glavni oštar vrh, prava piramida od krečnjaka i litica, koja se ruši u dubinu, na sever i istok.
Dominantni vrhovi planine Rtanj, kao stepenasta-planinska formu, su:
• Šiljak, kao centralna piramida,
• Kusak, kao obli kupasti završetak zaobljenog grebena
• Vrh Baba, kao elipsoidna, Pozicija ovih vrhova formira sa još jednom tačkom jednakostranični trougao, u čijem centru je Šiljak, pod kojim se nalazi
trostrana piramida sa istom orijentisanošću stranama sveta, kao i njegova trouglasta osnova. Ivice ove trostrane piramide, sa svojim odnosom uglova i stranicama, ovu planinu svrstale u kategoriju sedam svetskih čuda, kao remek delo prirode.
Severoistočno na oko 30 m od najvišeg vrha Rtnja (1.565 m), nalazi se plitka Jama na Šiljku, koja se pruža pravcem
zapad—istok, u dužini od 7 km. Dubin jame je 9 m. Odozgo je zatvorena klastičnim naslagama, drobinom i manjim krečnjačkim blokovima.
U periodu od 27. septembra 2010. do 1. oktobra 2010. godine izvršeno je raščišćavanje klastičnih naslaga na jami, na vrhu Šiljak, jer postoji verovatnoća da je ovo jedan od najdubljih speleoloških objekata u krasu Srbije. Iz nepristupačnog i po bezbednosti speleologa rizičnog dela jame, sistemom ručnog čekrka, izvađeno je pet kubika stena, sipara i zemlje. Trenutna dubina jame iznosi oko 13 m.
Vodeni tokovi
Rtanj je poznat po tom što svoje posetioce muči žeđu. Sva voda otiče kroz krečnjak, ponire, a onda, u nižim delovima, izbija u jakim vrelima po ivici planine.
U podnožju se nalaze ledenice iz kojih je moguće izvaditi led koji se formira usled neprekidne promaje koja obara temperaturu u ledenici.
Klima
Klima na Rtnju je kontinentalno - planinska, čije su karakteristike suva i topla leta, a oštre zime sa mnogo padavina. Srednja godišnja vrednost temperature vazduha iznosi 10,2 °C. Godišnja količina padavina iznosi oko 900 mm.
Istorija Rtnja se vezuje za priču o bogatoj jevrejskoj porodici Minh koja je posedovala paraćinsku fabriku štofova, a kasnije i rtanjski rudnik kamenog uglja. Julius Minh izvršio je samoubistvo pod nerazjašnjenim okolnostima, a supruga Greta sa Juliusovom braćom preuzela je rukovođenje rudnikom. Za sećanje na svog muža, Greta je sagradila crkvicu-kapelu na vrhu planine Rtanj. Crkvu je gradilo 1.000 radnika, a osvećena je 1936. godine.
Kulturno istorijski spomenici
Manastir Lapušnja - Brdo Vučja glava, nadomak Rtnja
Crkva Sv. Ilije - Boljevac
Manastir Krepičevac - Severno od sela Jablanice, na oko 4 km, u klisuri Radovanske reke
Manastir Lozica - Podnožje rtanjskih obronaka (3 km od sela Krivi Vir)
Manastir Sv. Luke
Kapela na Rtnju - Vrh Šiljak
Planinarenje i naučni turizam
Rtanj je pre svega omiljeno turističko mesto za planinare amatere. Od početka aprila pa do kraja oktobra penjanje do vrha Šiljak organizuju ne samo planinarska udruženja već i obično građanstvo. U zimskim mesecima zbog oštrih klimatskih uslova vrh posećuju samo ozbiljniji planinari.
Pored planinarenja Rtanj je poznat po raznim istraživanjima koja su vršena na njemu da bu se utvrdilo da li je nastao prirodnim ili veštačkim putem.
Lovni turizam
Prostor površine 6.368 ha u opštine Boljevac, oko Rtnja i deo prema Kučaju, kod Krivog Vira, namenjen je lovnom turizmu. Lovište je bogato sitnom divljači, kao i krupnom divljači: jelen lopatar, muflon, srna, divlja svinja, zec, vuk, lisica, jazavac, a ima i dosta pernate divljači.
Banjski turizam
Pored prelepih predela i odličnog vidikovca na vrhu, u blizini se nalazi i Soko Banja, jedna od najznačajnijih banjskih centara u Srbiji. U podnožju planine se nalazi i Motel Rtanj.
izvor:
