SRBIJA

Srbija, zvanično Republika Srbija, suverena je država koja se nalazi na raskrsnici puteva srednje i jugoistočne Evrope u južnom delu Panonske nizije i centru Balkanskog poluostrva. Većim delom zahvata Balkansko poluostrvo, a manjim Panonsku niziju. Srbija se na severu graniči sa Mađarskom, na severoistoku sa Rumunijom, na istoku sa Bugarskom, na jugu sa Severnom Makedonijom, na jugozapadu sa Albanijom i Crnom Gorom, a na zapadu sa Bosnom i Hercegovinom (entitetom Republika Srpska) i Hrvatskom. Srbija broji oko 9 miliona stanovnika, odnosno oko 7 miliona bez Kosova i Metohije. Glavni grad je Beograd, koji spada među najstarije i najveće gradove u jugoistočnoj Evropi. Sa 1.659.440 stanovnika u široj okolini, po popisu iz 2011. godine, on je administrativno i ekonomsko središte države. Zvanični jezik je srpski, a zvanična valuta srpski dinar.
Nakon slovenskog doseljavanja na Balkan (tokom 6. i 7. veka), Srbi su u ranom srednjem veku osnovali nekoliko država. Srednjovekovna Srbija je 1217. godine postala kraljevina, a vrhunac je dostigla 1346. godine, proglašenjem carstva. Nakon turske najezde, Srpska despotovina je opstala do 1459. godine, kada je potpala pod vlast Osmanskog carstva. Do sredine 16. veka, celokupno područje današnje Srbije potpalo je pod osmansku vlast. Krajem 17. i početkom 18. veka, Habzburška monarhija je potisnula tursku vlast iz Bačke, Srema i Banata, a privremeno i iz centralne Srbije. Početkom 19. veka, Srpska revolucija uspostavila je nacionalnu državu kao prvu ustavnu monarhiju u regionu, koja je 1878. godine stekla državnu nezavisnost, a 1882. godine je postala kraljevina. Oslobođenje Stare Srbije (Raška, Kosovo i Metohija) ostvareno je 1912. godine.
Srbija je, nakon katastrofalnih gubitaka u Prvom svetskom ratu i ujedinjenja sa bivšom Habzburškom krunovinom Vojvodinom (i drugim teritorijama), postala suosnivač i sastavni deo zajedničke države sa većinom Južnih Slovena prvobitno u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, (kasnije preimenovanoj u Kraljevinu Jugoslaviju), zatim u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji, Saveznoj Republici Jugoslaviji i Državnoj zajednici Srbiji i Crnoj Gori. Godine 2006, posle održanog referenduma u Republici Crnoj Gori, narodi su se mirno razišli i Državna zajednica je prestala da postoji, a Republika Srbija je, na osnovu Ustavne povelje, nastavila državno-pravni kontinuitet sa Srbijom i Crnom Gorom.
U sastavu Republike Srbije su i dve autonomne pokrajine: Vojvodina i Kosovo i Metohija. Od NATO bombardovanja SRJ, pokrajina Kosovo i Metohija se nalazi pod protektoratom Ujedinjenih nacija. Institucije privremene samouprave na Kosovu i Metohiji, na kojem Albanci čine etničku većinu, 17. februara 2008. godine jednostrano i protivpravno (protivno Ustavu Srbije iz 2006. i Rezoluciji Saveta Bezbednosti OUN 1244) proglasile su nezavisnost, koju Republika Srbija, mnoge druge države i Organizacija Ujedinjenih nacija ne priznaju.
Republika Srbija je član Ujedinjenih nacija, Saveta Evrope, Organizacije za evropsku bezbednost i saradnju, Partnerstva za mir, Organizacije za crnomorsku ekonomsku saradnju, Centralnoevropskog ugovora o slobodnoj trgovini, Azijske banke infrastrukturnih investicija, a pristupa Svetskoj trgovinskoj organizaciji. Od 2014. godine zemlja pregovara o pristupanju u Evropskoj uniji sa perspektivom pridruživanja Evropskoj uniji do 2025. godine. Srbija se od 2007. godine formalno pridržava politike vojne neutralnosti. Ekonomija je sa višim srednjim prihodom, sa dominantnim uslužnim sektorom, praćenim industrijskim sektorom i poljoprivredom. Zemlja je visoko rangirana na indeksu humanog razvoja (67), indeksu društvenog napretka (47), kao i indeksu globalnog mira (54).

Prema zvaničnoj istoriografiji naziv Srbija se prvi put pominje kod Grka sredinom 10. veka, i to najpre kao Σερβλία (Servlija, Serblija), a zatim i Σερβια (Servija, Serbija), što znači zemlja Srba. U istom veku, arapski putopisac Masudi ovu zemlju naziva Sarabin, a njene stanovnike Sarabi. Međutim, pre ovog, Srbi su svoju domovinu jednostavno nazivali Srpske zemlje.
Etimologija titularnog naroda Srba, je mnogo više zagonetnija. Sličan etnonim se pojavljuje kod nekih drevnih naroda mnogo vekova pre Hrista, ali zvanična nauka, u većini slučajeva, ne nalazi njihovu direktnu povezanost sa slovenskim Srbima. Postoje mnoge teorije o nastanku imena Srbi, a najverovatnije je da je ono izvedeno iz stare slovenske reči sa korenom serb, što znači isto. Druge teorije koren reči pronalaze u indoevropskoj reči ser- što znači: paziti, štititi, a iz koje je i izvedenica u latinskom servare: (o)čuvati, stražariti, zaštiti, (p)osmatrati.

Srbija se nalazi na raskrsnici puteva između srednje i južne Evrope, na Balkanskom poluostrvu i Panonskoj niziji. Ona leži od 41° do 47° severne geografske širine i od 18° do 23° istočne geografske dužine. Država obuhvata 88.499 km² (sa spornom teritorijom Kosova i Metohije), što je postavlja na 113. mesto u svetu; bez Kosova, ukupna površina je 77.474 km², što bi je načinilo 117. u svetu.
Njena ukupna dužina granica iznosi 2.027 km (sa Albanijom 115 km, sa Bosnom i Hercegovinom 302 km, sa Bugarskom 318 km, sa Hrvatskom 241 km, sa Mađarskom 151 km, sa Makedonijom 221 km, sa Crnom Gorom 203 km i sa Rumunijom 476 km). Cela granica Kosova sa Albanijom (115 km), Makedonijom (159 km) i Crnom Gorom (79 km) je pod kontrolom granične policije Kosova.
Srbija tretira 352 km dugu granicu između Kosova i ostatka Srbije kao „administrativnu liniju”; ona je pod zajedničkom kontrolom granične policije Kosova i srpskih policijskih snaga, a ima 11 prelaza.
Panonska nizija pokriva severnu trećinu zemlje (Vojvodinu i Mačvu), dok se istočni vrh Srbije prostire u Vlaškoj niziji. Reljef centralnog dela zemlje, sa centrom u šumadijskoj regiji, sastoji se uglavnom od brda koja sadrže reke. Planine dominiraju na južnoj trećini Srbije. Dinarske planine se prostiru na zapadu i na jugozapadu, prateći tokove Drine i Ibra. Karpati i Balkanske planine se protežu u pravcu sever-jug u istočnoj Srbiji.
Stare planine u jugoistočnom delu zemlje pripadaju planinskom vencu Rodopa. Nadmorska visina se kreće od vrha Midžor, Stare planine, sa 2.169 m (najviši vrh u Srbiji, izuzevši Kosovo) do najniže tačke od samo 17 m u blizini reke Dunav kod Prahova. Najveće jezero je Đerdapsko (163 km²), a najduža reka koja prolazi kroz Srbiju je Dunav (587,35 km).

Reljef
Severni deo Republike zauzima ravnica (vidi: Geografija Vojvodine), a u južnim predelima su brežuljci i planine.
Postoji preko 30 planinskih vrhova iznad 2.000 m nadmorske visine, a najviši vrh je Velika Rudoka (na Šar-planini) sa visinom od 2.660 m. Planinski reljef Srbije objašnjava pojavu mnogih kanjona, klisura i pećina (Resavska pećina, Ceremošnja, Risovača). Najniža tačka se nalazi na tromeđi sa Rumunijom i Bugarskom, na ušću Timoka u Dunav, na 28-36 m nadmorske visine. Deliblatska peščara predstavlja geomorfološki i ekološko-biogeografski fenomen ne samo Panonske nizije, već i čitave Evrope. U njoj je klima polustepska, nalazi se u južnom Banatu i jedno je od retkih pribežišta za mnoge specifične vrste flore i faune, koje u evropskim i svetskim razmerama predstavljaju prirodne retkosti.
• Najviša tačka: Velika Rudoka, Šar-planina (2.660 m)
• Najniža tačka: Ušće Timoka u Dunav (28 m)
• Najveće jezero: Đerdapsko jezero (163 km²)
• Najduža reka: Dunav (587,35 km)
• Najveći grad: Beograd (1.659.440 st.)

Planine
Najveći deo teritorije Srbije zauzimaju planine, koje čine planinsku regiju. Ona se proteže od Panonskog pobrđa na severu do crnogorske, albanske i makedonske granice na jugu. Od zapada ka istoku proteže se od bosansko-hercegovačke do bugarske granice.
Planine Srbije se dele na:
• Rodopske planine
• Karpatsko-balkanske planine
• Dinarske planine
• Ostrvske planine

Najviši vrhovi Srbije su:
Velika Rudoka - 2.658 m - Šar-planina
Đeravica - 2.656 m - Prokletije
Crni vrh - 2.585 m - Šar-planina
Gusam - 2.539 m - Prokletije
Bogdaš - 2.533 m - Prokletije
Žuti kamen - 2.522 m - Prokletije
Ljuboten - 2.498 m - Šar-planina
Veternik - 2.461 m - Koprivnik
Crni krš - 2.426 m - Prokletije
Hajla - 2.403 m - Hajla

Panonska nizija predstavlja veoma značajnu oblast Srbije. Ona zauzima Vojvodinu, severni, ravničarski deo Srbije i uski pojas južno od reke Dunava i Save.
Najveći deo Panonske nizije leži ispod 200 m nadmorske visine, a „ravničarsku idilu” remete ostrvske planine, aluvijalne ravni, lesne zaravni i peščare. Ostrvske planine predstavljaju ostatke spuštenog dela stare mase tj. unutrašnjih Dinarida. Protežu se od zapada prema istoku. Izgrađene su od stena različite starosti: paleozojskih škriljaca, mezozojskog krečnjaka itd. Padine Fruške gore i Vršačkih planina izgrađeni su od organskih neogenih sedimenata i pleistocenih naslaga lesa.
Prostore današnjeg Panonskog basena nekada je prekrivao praokean Tetis, čijim povlačenjem je i nastao Panonski basen. Povlačenjem, Tetis je iza sebe ostavio veoma plodno tlo, pa se zbog toga Panonski basen naziva još i „Žitnicom Srbije”. Za prostore ove regije osobena je crnica (ili černozem), kao vrsta zemljišta. Međutim, javlja se i tzv. degradirani černozem, kao i plodno aluvijalno tlo i gajnjače.
Privreda ove oblasti je dobro razvijena i kao velika privredna središta javljaju se Novi Sad, Subotica, Beograd, Sombor, Zrenjanin, Kikinda, Sremska Mitrovica, Šabac, Smederevo i Požarevac. Zbog veoma plodnog tla dobro je razvijena poljoprivreda, a najviše se gaje od voća: šljive, jabuke, kruške, orasi, trešnje, višnje, kajsije, breskve; od povrća: kupus, pasulj, paradajz i paprika; od žitarica: kukuruz, pšenica, raž, ječam; od industrijskih biljaka: suncokret, šećerna repa, hmelj, mak. Najznačajnija poljoprivredna proizvodnja je proizvodnja vinove loze i proizvodnja vina.

Vode
Veći deo Srbije pripada slivu Dunava (81.646 km² tj. 92,4%), koji i sam protiče kroz severnu Srbiju dužinom od 588 km. Pored Dunava, plovne su još celim svojim tokom kroz Srbiju reke: Sava (206 km), Tisa (168 km) i Begej (75 km), a delimično su plovne Velika Morava (3 km od 185 km) i Tamiš (3 km od 118 km). Ostale velike reke, sa dužinom toka kroz Srbiju većom od 200 km, su: Zapadna Morava (308 km), Južna Morava (295 km), Ibar (272 km), Drina (220 km) i Timok (202 km). Deo juga Srbije pripada slivu reka Beli Drim u Metohiji i Radika u Gori (4.771 km² tj. 5,4%) koje teku ka Jadranskom moru. Slivovi reka Pčinja, Lepenac i Dragovištica na jugoistoku Srbije pripadaju egejskom slivu (1.944 km² tj. 2,2%). Pored reka, u Srbiji je izgrađen i čitav niz veštačkih kanala, koji služe za odbranu od poplava, navodnjavanje zemljišta, plovidbu i druge namene. Njihova ukupna dužina iznosi 939.2 km, od čega je za brodove, do 1000 t, plovno 385.9 km. Najveći sistem kanala se nalazi u ravničarskom delu zemlje i poznat je pod nazivom Kanal Dunav—Tisa—Dunav, prema nazivima reka koje povezuje.
Većina jezera u Srbiji je poligenetskog porekla, a najveće među njima je Đerdapsko jezero, površine 178 km² (sa rumunskim delom: 253 km²), koje je po nastanku veštačko-akumulaciono jezero, napravljeno pregrađivanjem Dunava. Druga veća veštačka jezera u Srbiji, sa površinom većom od 10 km², su: Vlasinsko jezero (na reci Vlasini, 16 km²), Perućac (na reci Drini, 12,4 km²) i jezero Gazivode (na reci Ibru, površine 11,9 km²). Najveća prirodna jezera su Palićko jezero površine 5,6 km² i Belo jezero površine 4,8 km², koja se nalaze u Vojvodini. Na visokim planinama juga Srbije, javljaju se glacijalna jezera, poput Đeravičkog na Prokletijama ili jezera na Šar-planini, dok se na krajnjem severu javljaju, inače retka, eolska jezera, Palićko (5.6 km²) i Ludoško. Pored njih, u Srbiji danas postoje još dve grupe prirodnih jezera i to su: kraška (Žagubičko vrelo) i rečna jezera (Rusanda, Carska bara), dok su tektonska jezera, koja su postojala u prošlosti, tokom vremena nestala. U nekim pećinama Srbije, javljaju se podzemna tj. pećinska jezera, kakva su na primer, jezera u Ravaničkoj pećini.
Najviši vodopad u Srbiji je Kopren na Staroj planini severoistočno od Pirota. Visok je 103,5 m i sastoji se od nekoliko kaskada, sa prosečnim padom od 56,4 stepena. Drugi po visini je Jelovarnik (71 m) na Kopaoniku, koji sačinjavaju tri uzastopne kaskade, a treći je Piljski na Staroj planini (64 metra). Najveći i najduži kanjon Srbije i Evrope je Đerdap na Dunavu, dok je najveće rečno ostrvo Srbije Ostrovo u Dunavu kod Kostolca, površine 60 km².

Klima
Srbija se nalazi na kopnenoj masi Balkanskog poluostrva koja je okružena toplim morima (jadranskim, egejskim i crnim) dok se na severu naslanja na evropski kontinent. Dodatni važan faktor koji određuje klimu Srbije je reljef. Grubo se može reći da u Srbiji vlada kontinentalna klima na severu, umerenokontinentalna na jugu, i planinska klima na visokim planinama. Zime u Srbiji su kratke, hladne i snežne, dok su leta topla. Najhladniji mesec je januar, dok je najtopliji jul. Najniža temperatura zabeležena u Srbiji je —39,5°C (13. januara 1985. u naselju Karajukića Bunari na Pešteru), a najviša 44,9°C (24. jula 2007. u Smederevskoj Palanci). Prosečna godišnja temperatura u Srbiji je: 10,9°C (predeli ispod 300 m nadmorske visine), 10°C (300—500 m), 6°C (1000—1500 m), 3°C (iznad 1500 m). Prosečna godišnja količina padavina je 896 mm. Najviše kiše ima u junu i maju, dok su najsuvlji februar i oktobar.
Najznačajniji vetrovi Srbije su:
• košava (hladan i suv vetar karakterističan za sever Srbije)
• severac (hladan i suv severni vetar)
• moravac (hladan i suv; dolazi sa severa i duva dolinom Morave)
• južni vetar (topao i suv; duva sa juga dolinom Morave)
• jugozapadni vetar (topao i vlažan; dolazi sa Jadrana i dopire do Zapadne Srbije)

Flora i fauna
Biogeografski, na teritoriji Srbije nalaze se dve zonalne vegetacije (odnosno, dva bioma) — veći deo površine pripada biomu širokolisnih i mešovitih šuma umerenih predela, dok predeli iznad gornje šumske granice pripadaju biomu tundri (alpijske tundre). U okviru šumskog bioma prisutna su četiri ekoregiona: balkanske mešovite šume (zauzimaju najveći deo teritorije južno od Save i Dunava), panonske mešovite šume (zauzimaju Panonsku niziju sa obodnim predelima), dinarske mešovite šume (mala površina u jugozapadnom delu Srbije) i rodopske planinske mešovite šume (mala površina u jugoistočnom delu Srbije). U okviru bioma tundri razvijena je visokoplaninska zeljasta vegetacija alpijskih livada i kamenjara. Pored zonalne vegetacije, zastupljeni su i drugi vegetacijski oblici, u zavisnosti od lokalnih uslova, npr. nizijske livade, tresave, stepski fragmenti. Pančićeva omorika je endemit područja Podrinja, zapadne Srbije i istočne Srpske (okolina Višegrada). Ime je dobila po srpskom botaničaru Josifu Pančiću koji ju je otkrio na planini Tari 1875. godine, kod sela Zaovine i Rastišta. Pančićeva omorika je tanko, vitko, do 50 m visoko četinarsko drvo.
Fauna Srbije je dosta raznovrsna, što znači da je veliki broj životinjskih vrsta koje su registrovane na teritoriji Evrope prisutno i u Srbiji. Po preciznom popisu — čak 43,3%. Podaci kažu da se u vodama i oko njih nalazi 110 vrsta riba i 20 vrsta vodozemaca, da na teritoriji Srbije živi najmanje 45 vrsta gmizavaca, oko 260 vrsta ptica gnezdarica i 94 vrste sisara. Najčešće vrste divljači na koje se može naići u Srbiji su evropski jelen, jelen lopatar, srna, divokoza, muflon, divlja svinja, medved, kuna zlatica, kuna belica, jazavac, veverica, obični puh, zec, lasica, vuk, obični ris, šakal, riđa lisica , rakunoliki pas i tvor. Ostale životinjske vrste koje nastanjuju Srbiju su ježevi, gušteri, zmije, kao i razni insekti poput leptira.
Srbiju naseljavaju i sledeće vrste divljih ptica: vrabac, slavuj, kos, drozd, siva čaplja, divlja guska, divlja patka kržulja, divlja patka riđoglava, jastreb kokošar, leštarka, jarebica kamenjarka, poljska jarebica, prepelica, fazan, liska crna, šumska šljuka, golub grivnaš, golub pećinar, golub dupljaš, gugutka, grlica, sojka (kreja), gačac, siva vrana i svraka.
Mnogi kanali, prirodna i veštačka jezera odličan su potencijal za raznovrsnost ribljeg fonda. U najčistijim vodama mogu se pronaći potočni i rečni rakovi, a uobičajeno se na različitim lokacijama peca kečiga, šaran, potočna i jezerska pastrmka, smuđ, štuka i veliki broj vrsta bele ribe.

Šume
Nekada je Šumadija sa razlogom nosila to ime, zbog gustih i neprohodnih šuma koje su se u njoj nalazile. Retko ko bi razumeo žalbe putnika iz prve polovine 19. veka da su se sa velikim poteškoćama probijali kroz izuzetno guste i neprohodne šume Kneževine Srbije. Te žalbe su bile opravdane, i na precima Srba je odgovornost što su dozvolili uništavanje šuma. Ni situacija u okolini nije bolja.
Srbija ima 2.000.000 hektara šuma i one godišnje proizvedu oko 8.000.000 tona kiseonika. U Srbiji se godišnje sagori 4.000.000 tona ogrevnog drveta, što znači da je doprinos Srbije svetskom bilansu ugljen-dioksida oko 6.000.000 tona godišnje.
Na Balkanu ima mnogo različitih vrsta šuma. Ako se zna da na ovim prostorima živi oko 50 različitih vrsta visokog drveća, i da gotovo svaka ta vrsta na određenim mestima izgrađuje svoju šumu, može se zamisliti koliko su raznovrsni šumski ekosistemi.
Veće šume u Srbiji: Košutnjak, Molinska šuma, Šalinački lug, Lipovička šuma, Valmište, Bojčinska šuma i druge.

Nacionalni parkovi
U Republici Srbiji ima pet nacionalnih parkova, dok su tri u postupku zaštite.

Rezervati prirode
U Srbiji je izdvojeno i zakonom zaštićeno oko 463 rezervata i prirodnih dobara, najviše specijalnih i strogih, a značajan deo odnosi se i na naučno-istraživačke i opšte. Rezervat prirode može biti strogi ili specijalni. Strogi rezervati su namenjeni isključivo očuvanju prirodnog fonda i naučno-istraživačkom radu i posmatranju. Specijalni rezervati imaju neizmenjeni i dobro očuvan ekosistem u kojem je čovekov uticaj sveden na minimum, a na osnovu namene mogu se izdvojiti hidrološki, ornitološki, geološki, ihtiološki, paleontološki i dr.

Specijalni rezervati prirode
• Bagremara
• Brzansko Moravište
• Gornje Podunavlje
• Goč
• Deliblatska peščara
• Zasavica
• Jelašnička klisura
• Jerma
• Karađorđevo
• Klisura reke Trešnjice
• Koviljsko-petrovaradinski rit
• Kraljevac
• Ludoško jezero
• Obedska bara
• Okanj bara
• Pašnjaci velike droplje
• Selevenjske pustare
• Slano Kopovo
• Carska bara
• Suva planina
• Titelski breg
• Uvac

Praistorija
Najstariji tragovi ljudskog postojanja, na tlu današnje Republike Srbije, datiraju iz vremena poslednjeg glacijala, oko 40.000. godine pre n. e. Najznačajniji lokaliteti iz ovog perioda su pećine kod sela Gradac, ispod Jerininog brda nedaleko od Kragujevca i Risovača na Venčacu kod Aranđelovca.
Krajem ledenog doba, tokom holocena, velike promene klime, ali i flore i faune, dovele su do stvaranja ljudskih zajednica koje će stvoriti jednu od najkompleksnijih praistorijskih kultura, kulturu Lepenskog Vira. Karakterišu je naseobine građene po utvrđenom obrascu, sa sahranjivanjem unutar njih i karakterističnim kućama trapezaste osnove, usavršena izrada alata i oružja, a smatra se da je u njoj postojala društvena hijerarhija i privatno vlasništvo, kao i razvijena religija (sa kultnim mestima i sakralnim objektima) i umetnost (javljaju se prve skulpture ribolikih ljudi, riba i jelena). Toplija klima, dovela je do stvaranja nove kulture u Podunavlju, koja se po lokalitetu Starčevo kod Pančeva, naziva Starčevačkom kulturom, a prostirala se na prostoru od Bosne do Makedonije tokom 5. milenijuma pre n. e. Njene kuće koriste drvo kao armaturu i blato i plevu kao građu, dok im je osnova kvadratno-trapezasta.
Starčevačku kulturu zamenila je u srednjem neolitu Vinčanska kultura, koja je svoj naziv dobila po lokalitetu Vinča — Belo brdo, nedaleko od Beograda na obali Dunava i predstavlja tehnološki najnapredniju praistorijsku kulturu na svetu. Njeni lokaliteti iz poznog neolita Pločnik kod istoimenog sela pored Prokuplja odnosno Belovode i Belolice kod Petrovca, na osnovu pronađenih bakarnih nalaza, predstavljaju najstarije evropske centre metalurgije, što pomera početke metalnog doba u još dalju prošlost. Kuće Vinčanske kulture su građene od istih materijala i istih su oblika, kao one iz Starčevačke kulture, ali su za razliku od njih, masivnije sa dve prostorije i ognjištima, dok su u poznom periodu bile poređane u redove sa svojevrsnim ulicama između njih, pa bi se njihova naselja mogla smatrati urbanim. Pored zemljoradnje i stočarstva kao osnovnih zanimanja, ljudi u ovom periodu su se bavili i lovom, ribolovom i sakupljanjem plodova, zatim pravljenjem grnčarije, alatki od kamena, ali i pletenjem asura od like i trske, pa čak i preradom vune. Grnčariju karakteriše zaobljenost, dok antropomorfne i zoomorfne figurine (Vinčanska dama, Vidovdanka, Hajd vaza, Boginja na tronu), kao i prosopomorfni poklopci i žrtvenici predstavljaju izuzetne umetničke domete ove kulture. Posebnu odliku Vinčanske kulture predstavljaju urezani znaci, poznati kao vinčansko pismo, o čijoj funkciji ima mnogo pretpostavki (oznake vlasništva, kaucije, piktogrami ili slikovno pismo, fonetsko pismo…).
Kulture bronzanog doba, počinju da se javljaju na tlu Srbije oko 1900. godine pre n. e. i to na području Banata (moriška), Srema (vinkovačka), severozapadne Srbije (Belotić-Bela Crkva) i južnog Pomoravlja (Bubanj-Hum III-Slatina). Njihov mirni život je poremećen oko 1425. p. n. e., kada sa severa nadire nova kultura (kultura grobnih humki) sa bronzanim oružjem (mačevi, sekire, bodeži), što dovodi do pokretanja naroda, koja su doprla i do Egipta. Između 1200. i 1000. p. n. e., na prostoru Kosova, Pomoravlja, Bačke i Banata, postoje ljudske zajednice koje imaju ista naselja, posuđe, oblik sahranjivanja, bave se uzgajanjem ječma i pšenice, uzgajaju goveda, svinje i konje, a ređe koze i ovce. Krajem drugog i početkom prvog milenijuma pre n. e. (period od 1125. do 750. p. n. e.), dolazi do nastanka gvozdenog doba i formiranja prvih etničkih zajednica na Balkanskom poluostrvu (Dardanaca, Tribala, Ilira i Tračana).
Za gvozdeno doba je vezan i dolazak Trako-kimeraca oko 725. p. n. e. iz Kavkasko-pontskih predela, koji sa sobom donose svoje gvozdeno oružje i nakit. Tokom naredna dva veka dolazi do formiranja etničkog razgraničenja među plemenima na Balkanu, počinje da se razvija razmena dobara (o čemu svedoče luksuzni helenski predmeti pronađeni na ovom prostoru), a arheološka istraživanja ukazuju i na procese helenizacije Tribala i Dardanaca, dok se iz istorijskih izvora zna da su između 300. i 100. p. n. e. vodili ratove sa makedonskim kraljevima.
Mlađe gvozdeno doba karakteriše pojava Kelta, koji se 335. p. n. e. sastaju sa Aleksandrom Makedonskim na Dunavu, da bi nakon njegove smrti prešli Savu i Dunav i otpočeli napade na celo poluostrvo, sve do poraza kod Delfa, 279. p. n. e. Oni se nakon toga povlače sa tla današnje Grčke i uspevaju da pokore Tribale i deo Autarijata, sa kojima formiraju moćno pleme Skordiska, koji na tlu današnje Karaburme podižu svoj grad Singidunum, koji se smatra pretečom prestonice moderne Srbije, Beograda.

Stari vek
Širenje Rimljana na Balkansko poluostrvo, otpočelo je krajem 3. veka pre n. e, sukobima sa Ilirima predvođenim kraljicom Teutom. Tokom ilirsko-rimskih i makedonsko-rimskih ratova, Rimljani su pokorili Ilire i Antičke Makedonce. Nakon toga, započinje njihov prodor Panonskoj niziji i ratovi protiv Dardanaca i Skordiska. Početkom nove ere, gušenjem Batonovog ustanka, celokupno Balkansko poluostrvo se našlo pod rimskom vlašću. Veći deo današnje Srbije, ušao je u sastav provincije Gornja Mezija, dok su manji delovi ušli u sastav provincija Panonije, Dalmacije i Dakije. Na ovom prostoru su bile stalno stacionirane dve rimske legije IV Flavia (u Singidunumu, današnjem Beogradu) i VII Claudia (u Viminacijumu kod današnjeg Kostolca na Dunavu). Podignut je čitav niz gradova koji su bili povezani sistemom puteva koji su omogućavali laku komunikaciju između delova Rimskog carstva, koje je za vladavine cara Trajana, nakon dačkih ratova, bilo na svom teritorijalnom vrhuncu.
Upadi varvarskih plemena iz srednje Evrope i povlačenje Rimljana iz Dakije, tokom Aurelijanove vladavine, doveli su podizanja niza rimskih kastruma duž desne obale Dunava, koji su formirali Dunavski limes. Jedan od njegovih naslednika, Dioklecijan uveo je tetrarhiju kao oblik vladavine i izvršio reformu unutrašnje organizacije Rimskog carstva, čime je Sirmijum postao jedna od prestonica države. Varvarski napadi na Dunavsku granicu su se nastavili, a jednu od prekretnica čini prodor Gota 378. godine, nakon čega počinje i trajno naseljavanje varvara na tlu Rimskog carstva. Car Teodosije I je 395. godine podelio Rimsko carstvo na dva dela, pri čemu veći deo današnje Srbije ulazi u sastav Istočnog rimskog carstva, dok su manji delovi (severozapadni deo Srbije) pripali Zapadnom rimskom carstvu.

Srednji vek
Sredinom 5. veka, Huni predvođeni Atilom stvaraju moćnu državu, koja propada nakon njegove smrti 453. godine, a na tlu današnje Srbije svoje države stvaraju Gepidi i Istočni Goti. Pljačkaškim upadima na teritoriju Istočnog rimskog carstva, pridružuju se u prvim desetlećima 6. veka i Sloveni, ponekad kao samostalni napadači, a ponekad udruženi sa drugim varvarskim narodima. Sredinom istog veka na Balkansko poluostrvo stižu Avari, koji, predvođeni kaganom Bajanom, tokom narednih pola veka šire svoju vlast i uticaj na okolne Slovene, uz čiju pomoć napadaju i pljačkaju vizantijske teritorije, a 582. godine zauzimaju i sam Sirmijum.
Krajem veka su Sloveni toliko ojačali da se već 584. godine pominje njihovo trajno naseljavanje na prostorima južno od Save i Dunava, a dve godine kasnije i njihov napad na Solun, u kome su korišćene i opsadne sprave.
Prekretnicu u slovenskom naseljavanju, predstavlja dolazak na vlast cara Iraklija na vlast 610. godine. On procenjuje da rat sa Persijom na istočnim granicama carstva, predstavlja daleko veći problem i po stupanju na presto povlači sve preostale snage sa dunavske granice i prebacuje ih na istok, čime je otvoren put za trajno i neometano naseljavanje Slovena, koji će u narednim decenijama, preplaviti celo Balkansko poluostrvo. Posle neuspešne slovenske opsade Soluna 611. godine i kombinovane opsade Carigrada 626. godine, na prostor Balkana i današnje Srbije doseljavaju se Srbi. Prema rečima vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita (913—959), oni su se, uz Iraklijevu dozvolu, naselili na prostorima između reka Cetine i Vrbasa na zapadu, Bojane, Ibra i Morave na istoku, Dunava i Save na Severu i Jadranskog mora na jugu. On takođe navodi da su došli iz Bojke odnosno Bele ili Nekrštene Srbije u kojoj su vlast od oca nasledila dva brata. Oni su podelili narod, tako da je jedan ostao na čelu Srba u Beloj Srbiji, dok je drugi sa delom naroda krenuo u seobu ka jugu. Sigurno je u periodu od 629. do 632. godine bilo naseljavanje Srba na Balkan. Prvo ih je Iraklije naselio na oblasti zapadno od Soluna, kod grada Servija, najverovatnije da bi Srbi branili Solun od drugih Slovena, što im se nije svidelo, tako da su odlučili da se vrate u svoju Belu Srbiju. Prešli su Dunav, ali kada su uvideli da su Avari ponovo ojačali, zatražili su preko stratega Singidunuma nove teritorije, tako da im je Iraklije dodelio Dalmaciju.
Pola veka kasnije, tačnije 680. godine, na Balkan dolazi narod turskog porekla Prabugari, koji se naseljavaju istočno od Srba, među Slovenima na području nekadašnje Trakije. Tokom narednih vekova, oni će se stopiti sa okolnom slovenskom masom i izgubiti svoj jezik i običaje, ali će joj nametnuti svoje ime Bugari. Njihova država obuhvatiće istočnu Srbiju sa Moravskom dolinom, Beogradom i Sremom. Varvarska najezda je uništila stare rimske gradove i uređenje, tako da par narednih vekova karakteriše potpuno odsustvo bilo kakvih podataka o zbivanjima u unutrašnjosti Balkanskog poluostrva.
Kneza koji je predvodio Srbe u seobi na Balkan, nasledio je posle smrti njegov sin, tako da je vlast, tokom vekova, ostala u istoj porodici, a prvi knez čije ime je zabeleženo, bio je Višeslav, za koga se pretpostavlja da je vladao krajem 8. veka. Njegov unuk Vlastimir, koji je vladao u prvoj polovini 9. veka, smatra se utemeljivačem srpske države u srednjem veku. Srbija se tokom njegove vladavine našla na udaru susednih Bugara predvođenih kanom Presijamom (832—852), koji su u trogodišnjem ratu doživeli potpun poraz, izgubivši pri tome i veći deo vojske. Posle njegove smrti, oko 851. godine, Bugari su ponovo napali Srbiju, ali su njegovi sinovi Mutimir (851—891), Strojimir i Gojnik ponovo potukli Bugare. Tokom borbi je zarobljen i najstariji sin kana Borisa (852—889) Vladimir (889—893) sa dvanaest uglednih bojara. Nakon toga je zaključen mir i prijateljstvo između Srba i Bugara, a zarobljenici su oslobođeni i otpraćeni do granice u Rasu. Kasnije je među Vlastimirovim sinovima došlo do borbe oko vlasti, u kojoj je pobedio najstariji Mutimir, koji je zarobio mlađu braću i poslao ih u Bugarsku kao zarobljenike. Tokom njegove vladavine je vladarska porodica primila hrišćanstvo, a papa Jovan VIII (872—882) je zatražio od njega 873. godine da se, nakon uspeha moravsko-panonske misije, podloži Metodiju, kao slovenskom episkopu, sa sedištem u Sirmijumu.[a] Posle njegove smrti 891. godine, Srbiju su ponovo zahvatili sukobi oko vlasti iz kojih je kao pobednik izašao Mutimirov bratanac Petar (892—917). On je kao kum kneza Bugarske i tada najmoćnijeg vladara na Balkanu Simeona Velikog (knez 893—913, car 913—927), bio u mogućnosti da skoro dve decenije vlada Srbijom u miru. Njegovu vladavinu je okončao sam Simeon, koji je od zahumskog kneza Mihajla dobio izveštaje o Petrovim kontaktima sa njegovim protivnicima Vizantincima, nakon čega je Petra na prevaru zarobio, a za novog kneza Srbije postavio Mutimirovog unuka Pavla (917—923).
Njega su, par godina kasnije, pokušali da zbace sa vlasti Vizantinci, pomoću njegovog brata od strica Zaharija, ali je on zarobljen i poslat u Bugarsku. Jačanje Bugarske pod Simeonom je primoralo Pavla, da pređe na stranu Vizantije, nakon čega je bugarski car protiv njega poslao 923. godine Zahariju, koji ga je zbacio sa vlasti. Međutim, sam Zaharija je vrlo brzo prešao na stranu Vizantije, zbog čega Simeon biva primoran da pošalje svoju vojsku protiv njega. Bugarska vojska je potučena, a glave i oružje dvojice bugarskih vojvoda su poslati u Konstantinopolj kao ratni trofeji. Bugarski car je nakon toga poslao na Srbiju novu vojsku, sa kojom je poslat i Vlastimirov praunuk Časlav (931— oko 960), koji je trebalo da bude postavljen za novog kneza. Pred novom bugarskom vojskom, Zaharija je pobegao u Hrvatsku, dok su Bugari pozvali srpske župane da dođu i potčine se novom knezu. Umesto postavljanja novog kneza, srpski župani su zarobljeni, a cela Srbija je opljačkana i pripojena Bugarskoj. Nakon Simeonove smrti 927. godine, Časlav je pobegao iz Bugarske i uz vizantijsku pomoć, obnovio Srbiju u kojoj su najveći gradovi bili: Dostinika (prva prestonica Srbije), Černavusk, Međurečje, Drežnik, Lesnik i Salines, dok su u oblasti Bosne, koja se tada nalazila u sastavu Srbije, bili gradovi Kotor i Dresnik. Sredinom 10. veka, severne granice Srbije počeli su da ugrožavaju Mađari, sa kojima je Časlav vodio borbe, u kojima je, prema narodnoj tradiciji sačuvanoj u „Letopisu Popa Dukljanina”, poginuo tako što je zarobljen i u okovima bačen u Savu sa svojom pratnjom. Njegovom smrću se gasi prva srpska vladarska dinastija koja je vladala Srbima od dolaska na Balkan do sredine 10. veka.
Nekoliko desetleća kasnije 971. godine Bugarska država propada i ulazi u sastav Vizantije. Okrutna vizantijska uprava na delovima Balkana naseljenim Slovenima, dovela je 976. godine do pobune u Makedoniji na čijem su se čelu našli sinovi kneza Nikole. Ustanak se brzo proširio, a na njegovom čelu se, usled pogibije ostale braće, našao Samuilo. Posle prodora u Grčku, do Korinta i Peloponeza, on, oko 998. godine, pokreće pohod ka zapadnim delovima Balkana i do 989. godine osvaja veći deo današnje Srbije i okolnih srpskih kneževina. Početkom 11. veka, Vizantija predvođena carem Vasilijem II počinje da potiskuje ustanike i posle velike pobede u bici na Belasici 1014. godine, Samuilo umire od srčanog udara, a njegova država se praktično raspala usled dinastičkih borbi oko vlasti. Već 1018. godine, udovica poslednjeg cara se sa porodicom predala Vasiliju, ali su pojedine Samuilove vojskovođe nastavile da pružaju otpor. Poslednji od njih bio je Sermon koji je vladao Sremom. Njega je na prevaru ubio vizantijski zapovednik Beograda 1019. godine, čime je i poslednji ostatak Samuilove države pokoren.
Vizantijska uprava na prostorima naseljenim slovenskim stanovništvom je posle sloma Samuilovog ustanka, započela proces helenizacije stanovništva i uvođenje plaćanja poreza u novcu, umesto, kao do tada, u naturi. Ove promene su, uz povećanje poreza usled krize u samoj Vizantiji, doveli do podizanja dve nove slovenske pobune. Prvo je u leto 1040. godine u Pomoravlju izbio ustanak na čijem se čelu našao, navodni Samuilov unuk, Petar Deljan, koji je u Beogradu proglašen za cara. Iako se ustanak brzo proširio na prostor današnje Srbije, Makedonije i severne Grčke, on je već 1041. godine ugušen. Tri desetleća kasnije, 1072. godine dolazi do novog ustanka pod vođstvom Đorđa Vojteha, a ustanici za cara u Prizrenu proglašavaju dukljanskog princa Konstantina Bodina. Pod njegovim vođstvom oni osvajaju Niš, ali krajem godine bivaju potučeni kod Pauna na Kosovu, čime je ustanak ugušen.
Početkom naredne decenije, Bodin je, kao kralj Zete, zauzeo Rašku u kojoj je za vladare postavio župane Vukana (oko 1083—1112) i Marka, a potom i Bosnu u kojoj je postavio kneza Stefana. Borbe sa Vizantijom od 1091. godine vodi isključivo raški župan Vukan koji iz Zvečana više puta prodire na Kosovo spaljujući Lipljan, a kasnije stiže i do Vranja, Skoplja i Pologa. Na vlasti ga smenjuje njegov bratanac Uroš I koji ulazi u savez sa Mađarima u borbama sa Vizantijom. Njegova ćerka Jelena postaje žena budućeg kralja Ugarske Bele II, a njegov sin Beloš kraljevski palatin. Mađari će tokom celog 12. veka ratovati sa Vizantijom, prvo oko Srema i Beograda, a zatim i oko Moravske doline, a raški župani će u gotovo svakom od tih ratova učestvovati kao ugarski saveznici. Oni uspevaju da, na kratko, osvoje Beograd, a kasnije i Niš, ali ih Vizantinci, predvođeni moćnim carem Manojlom I potiskuju, tako da se svi sukobi okončavaju bez značajnijih teritorijalnih proširenja. Istovremeno Rašku potresaju i unutrašnji sukobi oko vlasti između Uroševih sinova Uroša II i Dese u kome učešće uzima i sam Manojlo. Vizantijski car na kraju postavlja za novog velikog župana Tihomira, sina velmože Zavide.

Razdoblje Nemanjića
Protiv velikog župana Tihomira će se, 1166. ili 1168. godine, pobuniti njegov najmlađi brat Stefan Nemanja koji će potisnuti stariju braću iz zemlje, a kasnije će kod Pantina na Kosovu potući vizantijsku vojsku predvođenu njegovom braćom, koja ga nakon toga priznaju za vladara. Nemanja će tokom naredna tri desetleća voditi uspešne ratove protiv Vizantije u kojima će značajno proširiti svoju državu. Pripaja joj Neretljansku oblast, Zahumlje, Travuniju, Primorje, delove Kosova, Metohije, a na kratko osvaja i Niš u kome se sastaje sa svetim rimskim carem i vođom krstaša III krstaškog pohoda Fridrihom Barbarosom, kome predlaže savez protiv Vizantije. Na prestolu ga, u dogovoru sa vizantijskim carem, nasleđuje srednji sin Stefan, koji početkom svoje vladavine biva potisnut od starijeg brata Vukana, ali na kraju uspeva da se održi na vlasti. Koristeći se političkom situacijom na Balkanu nastalom posle krstaškog zauzeća Carigrada 1204. godine, on je nastavio širenje svoje države (osvaja Prizren, Vranje i Niš), koju 4. januara 1217. godine uzdiže na rang kraljevine, dobivši od pape Honorija III kraljevski venac. Dve godine kasnije, njegov mlađi brat Sava je od vaseljenskog patrijarha u Nikeji izdejstvovao uzdizanje raške eparhije na nivo arhiepiskopije čiji je postao prvi arhiepiskop, čime je srpska crkva stekla autokefalnost i udareni su temelji današnjoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi.
Stefana nasleđuju sinovi Radoslav (1223—1234) i Vladislav (1234—1242) koji vladaju pod uticajem svojih moćnih tastova epirskog despota i bugarskog cara, posle kojih na vlast dolazi najmlađi sin Uroš I (1242—1276). Iako nije uspeo da proširi granice svoje države, Uroš je uspeo da ekonomski ojača državu tako što je iz Transilvanije doveo rudare Sase, čime je započela eksploatacija rudnika u Srbiji, što će njegovim naslednicima pružiti finansijsku osnovu za dalja osvajanja. Bio je oženjen Jelenom Anžujskom koja je igrala značajnu ulogu u tadašnjoj Srbiji, a slikarstvo njegove zadužbine Sopoćana spada u sam vrh evropske srednjovekovne umetnosti. Njega je sa vlasti, usled neuspešnih ratova i nezadovoljstva u zemlji, zbacio 1276. godine stariji sin Dragutin (kralj Srbije 1276—1282, kralj Srema 1282—1316), koji će, svega nekoliko godina kasnije 1282. godine, prepustiti vlast mlađem sinu Milutinu (1282—1321), koji spada u red najznačajnijih srpskih vladara. Tokom nekoliko narednih godina, Milutin će proširiti Srbiju ka jugu, osvajajući veći deo današnje Severne Makedonije sa Skopljem koje mu postaje prestonica i severne delove Albanije, a na kratko će držati i sam Drač. Kasnije će osvojiti Braničevo, koje predaje Dragutinu, kome je ugarski kralj i njegov tast dodelio na upravu Mačvu sa Beogradom i severnu Bosnu. Sam Milutin 1299. godine zaključuje mir sa Vizantijom, prema kome mu car Andronik II (1282—1328) priznaje osvajanja i daje za ženu petogodišnju ćerku Simonidu.
Početak 14. veka obeležava građanski rat između braće oko prava nasleđivanja prestola koji se okončava ponovnim prihvatanjem Deževskog sporazuma, kojim je Dragutin 1282. godine predao vlast Milutinu i prema kome ga nasleđuje Dragutinov sin. Milutina je sa vlasti 1314. godine pokušao da zbaci sin Stefan (1322—1331), koji je uhvaćen i po njegovom naređenju oslepljen, posle čega je poslat u izgnanstvo u Carigrad. Nakon Dragutinove smrti 1316. godine on zarobljava njegovog sina i naslednika Vladislava i zauzima njegovu državu, posle čega vodi trogodišnji rat sa kraljem Ugarske Karlom Robertom (1310—1342) u kome gubi Beograd, ali zadržava Mačvu i Braničevo. Posle njegove smrti 1321. godine, državu zahvata građanski rat između njegovih sinova Konstantina i Stefana, u koji se nakon Konstantinove pogibije uključuje Vladislav, ali Stefan i njega pobeđuje. On nastavlja da širi svoju državu ka jugu na račun, Vizantije, ali ne uspeva da povrati primorje od Cetine do Dubrovnika koje se nakon Milutinove smrti otcepilo, nakon čega ga osvaja ban Bosne Stefan II Kotromanić (1322—1353). Protiv njega je stvoren savez Vizantije i Bugarske, koji je Stefan uništio, potukavši do nogu Bugare u bici kod Velbužda 1330. godine. Samo godinu dana kasnije, njegov sin Dušan (kralj 1331—1346, car 1346—1355) koristi nezadovoljstvo vlastele i u Nerodimlju zarobljava oca, koji iste godine umire u kao zatvorenik u Zvečanu, a Dušan postaje novi kralj.
Godine 1217, tokom vladavine Stefana Prvovenčanog, Srbija postaje nezavisna kraljevina, a 1346. godine dostiže vrhunac moći kao carstvo Stefana Dušana, koji se proglasio za „cara Srba i Grka”.

Posle Nemanjića
Osmanski Turci su porazili srpsko plemstvo 1389. godine u bici na Kosovu polju.
Stefan Lazarević kao osmanski vazal je predvodio srpske pomoćne odrede u bici kod Angore. Posle bitke kod Angore je od Vizantinaca u Carigradu dobio zvanje despota 1402. godine čime Srbija postaje despotovina. U vreme njegove vladavine u Srbiji se razvija Resavska škola srednjovekovne književnosti.
Turci su konačno zagospodarili Srbijom posle pada Smedereva 1459. godine, za vreme vladavine poznatog osmanskog sultana Mehmeda II.
Srbi su na području današnje Vojvodine prisutni od srednjeg veka pod vlašću Ugarske. U 15. i 16. veku su na području Srema, Banata i Bačke posede imali srpski despoti. U 16. veku su Srbi na području današnje Vojvodine formirali dve kratkotrajne državne tvorevine, prvom od njih je vladao samozvani car Jovan Nenad, a drugom vojvoda Radoslav Čelnik.

Osmanska vladavina
Delovi teritorije današnje Srbije su bili u sastavu Osmanskog carstva u periodu od 15. do početka 20. veka. U sastav Osmanskog carstva su najpre, početkom 15. veka, uključeni jugoistočni delovi današnje Srbije (okolina Niša), zatim, sredinom 15. veka (1459. godine), celo područje Srpske despotovine, i konačno, između 1521. i 1552. godine i celo područje današnje Vojvodine.
Srbi u Banatu su 1594. godine podigli veliki ustanak protiv osmanske vlasti, koji se završio porazom.
Od kraja 17. veka, u severnim delovima današnje Srbije (Bačka, zapadni Srem) osmansku će vlast zameniti habzburška, koja će se između 1718. i 1739. godine proširiti i na druge delove teritorije današnje Srbije (istočni Srem, Banat, Mačvu, Šumadiju, Braničevo, Timočku Krajinu). Posle 1739. godine, granica osmanskog i habzburškog domena se nalazi na Savi i Dunavu.
Srbija će svoju državnost početi da obnavlja u 19. veku, nakon Prvog (1804. godine) i Drugog srpskog ustanka (1815. godine), najpre u vidu vazalne kneževine, da bi potpunu nezavisnost stekla 1878. godine. Neki južni i zapadni delovi današnje Srbije ostaće pod osmanskom vlašću sve do 1912. godine. Period osmanske uprave trajao je različito u delovima današnje Srbije; najkraće su pod turskom vlašću bili neki delovi Vojvodine (oko 150 godina), a najduže neki delovi južne Srbije (oko 5 vekova).

Moderna Srbija
Srpska revolucija
Srbija je svoju borbu za nezavisnost počela tokom Srpske revolucije, a ta borba je trajala nekoliko desetleća.
Đorđe Petrović, poznatiji kao Karađorđe, je umakao Seči knezova i sa šumadijskim prvacima je februara 1804. godine organizovao zbor u selu Orašac, na kom je odlučeno da se podigne buna. Na ovom zboru Karađorđe je izabran za „vožda”. Buna je počela paljenjem turskih hanova po Šumadiji i proterivanjem Turaka iz hanova i sela u utvrđene gradove. Da bi smirio situaciju u Beogradskom pašaluku, turski sultan je jula 1804. godine poslao bosanskog vezira Bećir-pašu. Karađorđe je kao prvi uslov za uspostavljanje mira tražio likvidaciju dahija, koje je Milenko Stojković u noć između 5. i 6. avgusta, po Karađorđevom naređenju i uz saglasnost Bećir-paše, pogubio na ostrvu Ada Kale.
Međutim, ovo nije smirilo situaciju u pašaluku. Sultan je 1805. godine poslao u Beograd za vezira Hafis-pašu, kog su ustanici dočekali na Ivankovcu i naneli mu težak poraz. Ovim je buna protiv dahija prerasla u ustanak protiv turske vlasti i srpsku nacionalnu revoluciju. Sledeće godine ustanici su porazili tursku vojsku na Mišaru i Deligradu i osvojili beogradsku varoš.
Ustanici su pokušali da uspostave mir sa Osmanskim carstvom. Pregovore sa Portom u ime srpske strane je vodio trgovac Petar Ičko i uspeo od nje da izdejstvuje Ičkov mir. Najvažnije odredbe Ičkovog mira su bile da se iz Srbije proteraju janičari i da Srbi obavljaju javne službe i čuvaju granicu. Mir nije ostvaren jer su Srbi nastavili rat kada je na njihovu stranu u rat ušla Rusija. Sledeće godine (1807), Srbi su zauzeli beogradsku tvrđavu, a udružena srpsko-ruska vojska je odnela pobede kod Štubika i Malajnice. U narednim godinama ustanici su ratovali radi oslobođenja srpskog naroda izvan Beogradskog pašaluka.
Bez većih okršaja je prošla 1808. godina, a za sledeću godinu Karađorđe je planirao da se u Raškoj sastane sa vojskom crnogorskog vladike Petra I i odatle da se uputi u oslobađanje Stare Srbije. Karađorđe je odneo pobede nad Turcima kod Suvodola, Sjenice i Novog Pazara. Međutim, morao je da odustane od pohoda jer mu se crnogorski vladika nije pridružio i zato što su ustanici poraženi u bici na Čegru. Srpski ustanici su 1810. godine odneli pobede kod Loznice i Varvarina (zajedno sa ruskom vojskom).
Pohod Napoleona na Rusiju je prinudio jednog saveznika Srba da okonča rat sa Turskom. Rusija je 1812. godine sklopila sa Osmanskim carstvom Bukureški mir i povukla svoju vojsku iz ustaničke Srbije. Rusija je Bukureškim mirom pokušala da ustanicima osigura autonomiju i amnestiju za učešće u ratu. Ustanici su do tada ostvarili nezavisnost i nisu želeli da prihvate samo autonomiju i nastavili su da se bore. Ogromna turska vojska, predvođena velikim vezirom Huršid-pašom je opkolila ustaničku državu sa zapada, juga i istoka. Ustanička Srbija bila je pokorena da kraja oktobra 1813. godine. Karađorđe je napustio Srbiju sa većim brojem ustaničkih starešina, a veliki broj Srba se iselio na teritoriju susedne Austrije.
Ustaničke starešine koje nisu izbegle počele su da se dogovaraju kako da zaustave turski zulum. U Takovu 23. aprila 1815. godine je održan tradicionalni sabor. Okupljeni prvaci su odlučili da podignu ustanak, pa su ponudili predvodništvo Milošu Obrenoviću, što je on prihvatio, ali nakon izvesnog kolebanja. Drugi srpski ustanak je podignut i vođen protiv turske vlasti. Ustanici su vodili borbu samo protiv vojske beogradskog vezira. Najvažnije bitke su bile kod Čačka, Paleža, Požarevca, na Ljubiću i Dublju.
Kada su protiv pobunjenih Srba pošle još i dve sultanove vojske iz Bosne i Rumelije, Miloš Obrenović je započeo pregovore, uveren da ne može pružiti otpor na tri strane. Na Drini je započeo pregovore sa bosanskim vezirom Huršid-pašom, a nastavio je rumelijskim vezirom Marašli Ali-pašom. Sa Marašlijom je sklopio usmeni sporazum kojima je Srbima u beogradskom pašaluku osigurao poluautonomni položaj. Prema postignutom dogovoru, Srbi su imali pravo da skupljaju porez, da učestvuju u suđenju Srbima, da spahije ubiraju prihode po zakonima i da u Beogradu zaseda Narodna kancelarija sastavljena od srpskih knezova. Tako je okončan Drugi srpski ustanak, odnosno ratni period Srpske revolucije. Miloš Obrenović se odmah po završetku Drugog srpskog ustanka odrekao titule vožda, a prihvatio je titulu kneza.

Kneževina Srbija
Knez Miloš Obrenović je vladao Srbijom samovoljno i imao je brojne protivnike, koji su često podizali bune, ali su se one sve završavale neuspešno. Na spoljnopolitičkom planu, Miloš je, uz pomoć Rusije izdejstvovao Akermansku konvenciju (1828), Jedrenski mir (1829) i Hatišerif iz 1830. godine kojima je jačala autonomija Srbije sa Milošem kao njenim naslednim knezom.
Nezadovoljstvo vladavinom kneza Miloša u Srbiji rezultovalo je Miletinom bunom. Knez Miloš je pod pritiskom nezadovoljnih knezova sazvao skupštinu 15. februara 1835. godine na kojoj je donet Sretenjski ustav, prvi moderni srpski ustav i prvi ustav na Balkanu. Sretenjski ustav je bio vrlo liberalan, njime je u Srbiji konačno ukinut feudalizam i ograničena prava kneza. Kako je ustav najviši pravni akt jedne zemlje, a da je Srbija tada bila vazalna kneževina Osmanskog carstva, Porta se protivila njenom donošenju. Austrija i Rusija su takođe bile protiv ustava jer ga ni same nisu imale, i zbog straha od širenja ideja Francuske revolucije. Pod spoljnim pritiskom knez Miloš je, na svoje zadovoljstvo, ukinuo ustav.
Aprila 1841. godine južno od Kneževine Srbije izbila je bezuspešna Niška buna protiv turske vlasti.
Poslednje osmanske trupe su 1867. godine napustile Kneževinu Srbiju, a knez Mihailo dobija ključeve većih srpskih gradova, čime država postaje defakto nezavisna. Posle ustanka u Hercegovini 1875. godine, Srbija objavljuje rat Turskoj 28. juna 1876. godine i do 1878. godine uspeva da oslobodi jugoistočnu Srbiju. Konačnim aktom Berlinskog kongresa — Berlinski sporazum — Srbija je 13. jula 1878. godine dobila međunarodno priznanje.

Srbi u Habzburškoj Monarhiji
Srbi u Habzburškoj Monarhiji su sredinom 19. veka imali krunsku zemlju unutar Austrijske carevine pod imenom Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat.
Kad god je Austrija ratovala protiv Turaka, imala je pomoć srpskog naroda, koji je bunama i učešćem u hrišćanskoj austrijskoj vojsci nastojao zbaciti tursku vlast i vaskrsnuti srpsko carstvo. A posle svakog mira morao je bežati iz postojbine ispred turske osvete. Te seobe su se odvijale u nekoliko pravaca.
Tokom habzburške uprave, Srbi su, na osnovu srpskih privilegija, uživali narodnu autonomiju u okviru Habzburške monarhije, a ostvarili su i crkvenu samostalnost u okviru Karlovačke mitropolije. Tokom revolucije 1848. godine, Srbi su formirali autonomnu Srpsku Vojvodinu, da bi 1849. godine bila formirana jedna posebna habzburška krunska oblast nazvana Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat. Ova oblast je ukinuta 1860. godine.
Raspadom Habzburške monarhije (Austrougarske) 1918. godine, Srbi sa područja današnje Vojvodine ulaze u sastav Kraljevine Srbije, a potom i novoformiranog Kraljevstva Srba i Hrvata i Slovenaca, kasnije nazvanog Kraljevina Jugoslavija.

Kraljevina Srbija
Srbija je proglašena kraljevinom odlukom Narodne skupštine i knjaževom proklamacijom 7. marta 1882. godine.
Kraljevina Srbija obuhvata istorijski period od 1882. do 1918. godine. U ovom periodu su se oko vlasti nadmetale i smenjivale dve dinastije, čiji su rodonačelnici bili Đorđe Petrović — Karađorđe, vođa Prvog srpskog ustanka i Miloš Obrenović, vođa Drugog srpskog ustanka. Dalji razvoj Srbije je bio obeležen opštim napretkom u ekonomiji, kulturi i umetnosti, čemu je pre svega doprinela mudra državna politika, koja je slala mlade ljude na školovanje u evropske metropole, odakle su donosili novi duh i novi sistem vrednosti. Jedan od spoljnih izraza transformacije kroz koju je sada prolazila nekadašnja osmanska provincija bilo je i proglašenje kraljevine, 1882. godine.
Majskim prevratom 1903. godine i ubistvom kralja Aleksandra i kraljice Drage, na vlast ponovo dolaze Karađorđevići, potomci Karađorđa Petrovića, a za novog kralja je postavljen Petar Karađorđević. Srbija je znatno proširila svoju teritoriju na jug posle pobeda u Balkanskim ratovima (Stara Srbija). Uz velike ljudske i materijalne žrtve, Srbija je doprinela velikoj pobedi Saveznika u Prvom svetskom ratu.
Većina naroda u Crnoj Gori je preko velike Narodne skupštine u Podgorici, 26. novembra 1918. godine, izglasala bezuslovno sjedinjenje sa Srbijom.
Kraljevina Srbija je kao nezavisna država prestala je da postoji 1. decembra 1918. godine kada se ujedinila sa Državom Slovenaca, Hrvata i Srba stvorivši Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca pod daljom vladavinom srpske dinastije Karađorđević.

Jugoslovenske države
Posle 1918. godine Srbija je jedina unoseći svoju državnost i suverenost, bila osnivač Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, preimenovanog 1929. godine u Kraljevina Jugoslavija.
Pod nemačkom okupacijom, posle rata do danas
U Drugom svetskom ratu, teritorija današnje Srbije je bila pod okupacijom Sila Osovine, odnosno nacističke Nemačke i njenih saveznika Italije, Bugarske, Mađarske, Albanije, kao i marionetske profašističke državne tvorevine pod nazivom Nezavisna Država Hrvatska, dok je u Srbiji vladala Vlada narodnog spasa pod generalom Nedićem do 1944. godine. U Srbiji su tokom okupacije postojala dva suprotstavljena pokreta koji su se borili za vlast u posleratnoj Jugoslaviji: Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije i Jugoslovenska vojska u otadžbini. Ustanak protiv okupatora izbio je u leto 1941. godine.
Tokom Drugog svetskog rata zabeležena su velika stradanja srpskog naroda. Procenjuje se da je stradalo preko milion i po pripadnika svih naroda, među kojima je najviše bilo Srba.
Neposredno posle rata, 1945. godine, kao naslednica Kraljevine Jugoslavije, formirana je država pod imenom Demokratska Federativna Jugoslavija koja je bila pod novom vlašću komunističkog režima na čelu sa Josipom Brozom Titom. Iste godine 29. novembra proglasom republike država menja ime u Federativna Narodna Republika Jugoslavija, dok je 1963. ustavnim promenama promenila ime u Socijalistička

Federativna Republika Jugoslavija.
Ustavom SFRJ iz 1974. godine pokrajine u sastavu SR Srbije (SAP Vojvodina i SAP Kosovo) dobile su daleko veću autonomiju i prava nego što su imala ranije, dobile su državna i partijska predsedništva.
Januara 1990. godine na četrnaestom kongresu dolazi do raspada do tada vladajućeg Saveza komunista Jugoslavije.
Od 1992. godine, posle raspada SFRJ, sve do 2003. Srbija je činila, zajedno sa Crnom Gorom — Saveznu Republiku Jugoslaviju.

Savremena istorija
Godine 2000. dolazi do smene Socijalističke partije Srbije sa Demokratskom opozicijom Srbije na septembarskim saveznim izborima i decembarskim republičkim izborima čime dolazi do političke tranzicije.
Od 2003. godine ustavnom poveljom Srbija je sastavni deo Državne zajednice Srbije i Crne Gore. Dana 21. maja 2006. godine, održan je referendum na kome su se građani Crne Gore izjasnili za nezavisnost.
Od 5. juna 2006. godine Republika Srbija deluje kao nezavisna i suverena država (kao naslednica Srbije i Crne Gore).
Dana 8. novembra 2006. godine proglašen je u Narodnoj skupštini Republike Srbije, posle izvršenog uspešnog referenduma, Ustav Republike Srbije.

Politički sistem i ustavno-pravno uređenje
Republika Srbija je država srpskog naroda i svih građana koji u njoj žive, zasnovana na vladavini prava i socijalnoj pravdi, načelima građanske demokratije, ljudskim i manjinskim pravima i slobodama i pripadnosti evropskim principima i vrednostima.
Republika Srbija funkcioniše u okviru parlamentarne demokratije, tačnije kao parlamentarna republika. Vlast je podeljena na tri grane i to:
• Zakonodavna vlast, čiji je nosilac Narodna skupština Republike Srbije;
• Izvršna vlast, čiji je nosilac Vlada Republike Srbije;
• Sudska vlast, koja predstavlja nezavisnu granu vlasti.

Prema popisu iz 2002. godine, koji nije izvršen na celoj teritoriji Republike Srbije, jer nije izvršen na jugu Srbije, u AP Kosovo i Metohija, popisani deo teritorije Republike Srbije imao je 7.498.001 stanovnika, pri čemu 52% stanovništva živi u gradovima.
Procenat pismenog stanovništva je 97,8% (muškarci 98,9%, žene 94,1%).
Stopa rađanja je 1,78 dece u proseku po svakoj ženi. Prosečna dužina života stanovnika Srbije je 75,3 godine (muškarci 71,25; žene 77,1).
Prema popisu iz 2011. godine, koji ni ovog puta nije sproveden na teritoriji Kosova i Metohije, a nije obuhvatio ni Albance sa juga Srbije koji su ga bojkotovali, broj stanovnika Srbije bez Kosova i Metohije iznosio je 7.186.862. Taj broj predstavlja pad od 311.139 popisanih u odnosu na prethodni popis iz 2002. godine.
Prema odvojenom kosovskom popisu, koji nije sproveden na Severnom Kosovu, na Kosovu su 2011. godine živela 1.733.872 stanovnika.
Procenjuje se da na jugu Srbije živi još oko 36.000 Albanaca koji nisu učestvovali u popisu, a da na Severnom Kosovu živi još oko 68.000 stanovnika.

Narodi i nacionalne manjine
Srbi čine većinu od 83,32% stanovništva, slede Mađari 3,53%, Romi 2,05%, Bošnjaci 2,02%, Hrvati 0,80%, Slovaci 0,73%, Crnogorci 0,54%, Vlasi 0,49%, Rumuni 0,41%, zatim Jugosloveni, Makedonci, Muslimani, Bugari, Bunjevci, Rusini, Ukrajinci, Slovenci, Goranci, Nemci, Rusi, Česi, Turci i drugi.
Pravo da formira svoj nacionalni savet kao organ svoje kulturne samouprave, do 2017. godine iskoristila je 21 nacionalna manjina i to kako one manjine čiji jezici jesu u službenoj upotrebi u nekoj od jedinica lokalne samouprave u Republici Srbiji (11): Mađari, Slovaci, Rumuni, Rusini, Hrvati, Česi, Bugari, Makedonci, Crnogorci, Albanci, Bošnjaci, tako i one manjine čiji jezici nisu u službenoj upotrebi (10): Romi, Ukrajinci, Vlasi, Bunjevci, Nemci, Slovenci, Grci, Jevreji, Egipćani, Aškalije
Pored navedenih, u Srbiji žive i manjine koji za sada nemaju svoj nacionalni savet, kao što su Rusi, Poljaci, Cincari, Turci, Jermeni, Goranci, Janjevci, Šokci i dr.

Jezik
Službeni jezik je srpski pisan ćiriličkim pismom, a latiničkim samo na način određen zakonom o sličnoj upotrebi jezika i pisama. Pred organima AP Vojvodine i AP Kosova i Metohije u skladu sa Ustavom pored srpskog u službenoj upotrebi su i jezici nacionalnih manjina mađarski, slovački, hrvatski, rumunski, rusinski i albanski, a na područjima 40 opština i gradova (bez KiM) gde tradicionalno žive pripadnici nacionalnih manjina i njihovi jezici.
Ukupno jedanaest manjinskih jezika je u službenoj upotrebi na području jedne ili više opštine ili grada, odnosno pred organima osnovanim za njihovo područje, i to uglavnom u Vojvodini, gde je 73% posto opština je višejezično, a u čak 40% su u službenoj upotrebi dva ili više manjinskih jezika (do čak 5 u Opštini Plandište), dok udeo opština i gradova u kojima je bar jedan manjinski jezik u službenoj upotrebi u Srbiji (bez KiM) čini čini 28%. To su mađarski (28), slovački (11), hrvatski (1), rumunski (9), rusinski (6) koji su službeni u pojedinim opštinama u Vojvodini i albanski (van KiM, 3) u južnoj Srbiji, a pored ovih jezika koji su službeni pred organima autonomnih pokrajina, u po jednoj opštini to su još češki (Opština Bela Crkva), makedonski (Opština Plandište) i crnogorski (Opština Mali Iđoš), kao i bugarski (Opština Dimitrovgrad i Opština Bosilegrad) i bošnjački u nekoliko opština u oblasti Raške.
Uz službenu upotrebu u opštinama i gradovima, neki od navedenih manjinskih jezika su takođe u službenoj upotrebi i u nekom od mesta u opštinama/gradovima u kojima inače nisu u službenoj upotrebi (12 ovakvih mesta/sela): mađarski (3), slovački (2), hrvatski (4), rumunski (1), makedonski (1) i bugarski (1).
Ratifikacijom Evropske povelje o regionalnim i manjinskim jezicima 15. februara 2006. godine, Republika Srbija je priznala i obavezala se da će štititi ukupno 10 manjinskih jezika. Pored manjinskih jezika koji su u službenoj upotrebi negde na području zemlje, tu su još romski i ukrajinski, ali su izostavljeni češki, makedonski i crnogorski. Ovo je posebno sporno, s obzirom da je kao područje na kome se jezik priznaje i štiti, Srbija odredila područje na kojoj je taj jezik u službenoj upotrebi u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom.
Modalitet „Ostali jezici” sadrži zbirne podatke za jezike koje manje od dve hiljade lica smatra svojim maternjim (ukrajinski, goranski, kineski, češki i sl.).
Modalitet „Nisu se izjasnili i nepoznato” sadrži zbirni podatak za broj lica koja nisu želela da se izjasne, zatim ukupan broj nečitkih odgovora, odgovora koji ne predstavljaju izjašnjavanje o maternjem jeziku (domaći, ljudski, bilingvista, poliglota, ćirilica, niški, lalinski itd.) i ukupan broj neupisanih odgovora.
Popis 2011. godine nije sproveden na teritoriji AP Kosovo i Metohija, dok je u opštinama Preševo i Bujanovac i delimično u Opštini Medveđa zabeležen smanjen obuhvat jedinica popisa usled bojkota od strane većine pripadnika albanske nacionalne zajednice.

Najveći broj vernika u Srbiji je pravoslavne vere (84,59%). Za njima slede katolici (4,97%), muslimani (3,1%), koji su velikom većinom suniti, i protestanti (0,99%), dok su druge religije slabije zastupljene. Stanovništvo čini i 1,11% ateista.
Ustav i zakoni Srbije dozvoljavaju slobodu veroispovesti, što se u praksi i poštuje, iako sloboda veroispovesti nije ostvarena u potpunosti. Primeri ovoga su postojanje dve islamske zajednice u Srbiji i njihov međusobno napet odnos, pitanje nacionalizovane imovine verskih zajednica, kao i sporadični napadi na vernike, službenike i objekte manjih verskih zajednica.
Srbija nema državnu religiju, pa se tako ni verski praznici ne tretiraju kao državni, ali je građanima dozvoljeno da proslavljaju verske praznike, kao i određen broj neradnih dana za najznačajnije praznike za svaku veroispovest (prvi dan Božića, Uskrs, krsne slave, Ramazanskog i Kurbaskog bajrama i Jom kipura).
Uredbom Vlade Srbije o organizovanju i ostvarivanju verske nastave, od školske 2001/2002. godine se kao izborni predmet u svim osnovnim i srednjim školama Srbije uči veronauka. Postoji više vrsta verske nastave, koja se inače odvija kroz jedan čas sedmično — pravoslavna (katihizis), islamska, katolička, protestantska i judaistička (jevrejska). Osim pohađanja ovog predmeta, drugi izbor je građansko

Umetnost
Na teritoriji Srbije postoje ostaci kulturne zaostavštine još iz praistorije. Najpoznatija neolitska kultura na tlu Srbije je kultura Lepenskog Vira. U Srbiji su se nalazili raskošni carski gradovi i palate u doba poznog Rimskog carstva i rane Vizantije, čiji se ostaci mogu videti u Sirmijumu, Gamzigradu i Caričinom gradu (Justiniana Prima).
Srpski srednjovekovni spomenici koji su se očuvali do danas uglavnom su crkve i manastiri. Većina ovih spomenika ima freskama ukrašene zidove. Najoriginalniji spomenik srpske srednjovekovne umetnosti je manastir Studenica (oko 1190). Ovaj manastir je bio model za kasnije manastire Mileševa, Sopoćani i Visoki Dečani. Verovatno najpoznatija srpska srednjovekovna freska je prikaz „Mironosnice na grobu” (ili Beli anđeo) iz manastira Mileševa.
Ikonoslikarstvo je takođe deo srpskog srednjovekovnog kulturnog nasleđa.
Uticaj vizantijske umetnosti se pojačao nakon pada Carigrada u ruke krstaša 1204, kada su mnogi umetnici utekli u Srbiju. Njihov uticaj je vidljiv u izgradnji crkve Bogorodica Ljeviška, manastira Staro Nagoričane i manastira Gračanica.
Manastir Visoki Dečani je sagrađen između 1330. i 1350. Za razliku od drugih srpskih manastira, ovaj je sagrađen u romaničkom stilu pod nadzorom majstora Vite iz Kotora. Na freskama ovog manastira nalaze se 1.000 portreta koji opisuju sve najvažnije epizode iz Novog zaveta. U katedrali se nalaze ikonostas, igumanov presto i dekorisani sarkofag kralja Stefana III Dečanskog.
Još jedan stil crkvenog građevinarstva se razvio u Srbiji krajem 14. veka, i to u dolini reke Velike Morave (Moravska škola). Odlika ovog stila je bila bogata dekoracija spoljnih crkvenih zidova. Freske u manastiru Manasija prikazuju religijske scene u kojima učestvuju ljudi u srpskim srednjovekovnim odorama.
Za vreme turske vladavine uglavnom je zamrla umetnička aktivnost u Srbiji. Barokne tendencije vidljive su kod srpskih umetnika sa kraja 18. veka u južnoj Ugarskoj, kao što su Teodor Kračun i Jakov Orfelin.
Mnogi mladi umetnici iz novoustanovljene srpske države 19. veka su se školovali u inostranstvu, posebno u Francuskoj i Nemačkoj, i doneli su sa sobom avangardne stilove. Pored Pariza i Minhena, Beograd je bio u prvoj polovini 20. veka jedan od centara impresionizma. Nadežda Petrović je slikala u stilu fovizma, dok je Sava Šumanović bio pod uticajem kubizma. Ipak u tom periodu srpsko slikarstvo je obeležio Paja Jovanović uz Uroša Predića.
Značajni srpski slikari 20. veka bili su: Milan Konjović, Marko Čelebonović, Petar Lubarda, Vladimir Veličković, Ljuba Popović i Mića Popović.
Srbija je poznata po slikarima naive, kao što su Janko Brašić, Sava Sekulić, Martin Jonaš i Zuzana Halupova. Slovačko selo Kovačica u Vojvodini je centar naivnog slikarstva.
Matica srpska je najstarija književna, kulturna i naučna institucija srpskog naroda, osnovana u Pešti 4/16. februara 1826. godine. Potreba nacionalne homogenizacije, prosvećivanja, kao i izdavanja srpskih knjiga, bili su osnovni razlozi za formiranje ovakvog Društva. Neposredni povod za osnivanje Matice srpske predstavljala je potreba za preuzimanjem Serbske letopisi (kasnijeg Letopisa Matice srpske), najstarijeg srpskog književnog časopisa i tada jedinog srpskog glasila, kome je pretilo gašenje. Galerija Matice srpske baštini značajnu kolekciju srpske i jugoslovenske umetnosti.
Književno i kulturno društvo odigralo je ogromnu ulogu u procvatu nauke i kulture Srba u Vojvodini. Matica je 1864. preseljena u Novi Sad.

Književnost
Književnost Srbije obuhvata celokupno književno stvaralaštvo na prostorima Srbije, počevši od prve pojave pismenosti, do savremenog doba. U tom smislu, književna baština Srbije obuhvata stvaralaštvo na raznim jezicima, počevši od poznoantičkih dela na latinskom i grčkom, preko književnosti na staroslovenskom i srpskom, do književnih dela na jezicima svih narodnosti koje žive u Srbiji.
Izvori iz antičkog perioda svedoče da se već u to vreme na području današnje Srbije javljaju prvi književni stvaraoci na latinskom ili grčkom jeziku, a jedan od njih je bio i sveti Nikita Remezijanski (kraj 4. i početak 5. veka).
Početak srpske pismenosti vezuje se za aktivnost braće Ćirila i Metodija na Balkanu. Postoje spomenici rane srpske pismenosti iz 11. veka, pisani glagoljicom. Već u 12. veku, pojavljuju se tekstovi pisani ćirilicom. Iz ove epohe je najstarija ćirilička knjiga srpske redakcije, jevanđelje zahumskog kneza Miroslava, brata Stefana Nemanje. Miroslavljevo jevanđelje je i najstarija i najlepše ilustrovana srpska knjiga srednjeg veka.
Za vreme turske vladavine u Srbiji se razvijala usmena lirska i epska književnost. Značajnija ostvarenja srpske književnosti u ovom istorijskom periodu mogu se pronaći u delima pisaca iz Dubrovnika i Boke Kotorske.
Pisci epohe baroka i baroknih tendencija su Zaharije Orfelin, Gavril Stefanović Venclović, grof Đorđe Branković i Andrija Zmajević. U drugoj polovini XVIII veka aktivni su pisci Perioda prosvetiteljstva. Glavni predstavnik ove epohe je Dositej Obradović a drugi značajni autori su Pavle Julinac, Emanuilo Janković, Vićentije Rakić, Atanasije Stojković, Aleksije Vezilić i Pavle Solarić. Najznačajnija dela perioda klasicizma napisali su Lukijan Mušicki, Joakim Vujić i Jovan Sterija Popović.
U doba nacionalnog preporoda, tokom prve polovine 19. veka, Vuk Stefanović Karadžić je preveo Novi zavet na srpski narodni jezik i reformisao srpski jezik i pravopis. Time je udaren temelj srpskoj književnosti novijeg vremena. Najznačajniji srpski pesnici 19. veka bili su Branko Radičević, Petar Petrović Njegoš, Laza Kostić, Đura Jakšić i Jovan Jovanović Zmaj. U 20. veku primat imaju prozni pisci: Ivo Andrić, Isidora Sekulić, Miloš Crnjanski, Meša Selimović, Dobrica Ćosić, Borislav Pekić, Danilo Kiš, Aleksandar Tišma. Vredna pesnička dostignuća ostvarili su: Milan Rakić, Jovan Dučić, Desanka Maksimović, Miodrag Pavlović, Miroslav Antić, Branko Miljković i Vasko Popa.
U poslednjoj deceniji 20. veka i u prvoj deceniji 21. veka, najznačajniji su autori: David Albahari, Milorad Pavić, Goran Petrović, Svetlana Velmar-Janković, Vladislav Bajac, Zoran Živković i Svetislav Basara.
Pored stvaralaštva na srpskom jeziku, književnost Srbije obuhvata i stvaralaštvo na manjinskim jezicima, kao što su: albanski, bošnjački, mađarski, rumunski, slovački, bunjevački, hrvatski i drugi.

Muzika
Srbija ima dugu tradiciju folklora i narodne muzike. Igra grupe plesača, pod imenom kolo, je najomiljeniji vid folklora u Srbiji i razlikuje se od regiona do regiona. Najpopularnija kola su užičko kolo i moravac.

Umetnička muzika
Najznačajniji srpski kompozitor umetničke muzike bio je Stevan Stojanović Mokranjac (1856—1914). On je bio i muzikolog, sakupljač narodne muzike i direktor prve muzičke škole u Srbiji. Njegovo najpoznatije muzičko delo su horske pesme Rukoveti.
Ostali značajni srpski kompozitori su: Kornelije Stanković, Stevan Hristić i Stanislav Binički. Kornelije Stanković se smatra prvim srpskim kompozitorom zbog toga što je prvi temeljno obrazovan muzičar srpske narodnosti i što je negovanjem folklornog napeva osnivač tzv. nacionalnog pravca u srpskoj muzici (romantičarska ideologija). Sačuvao je od zaborava mnoge srpske narodne melodije, a njegova dela su više harmonizacije nego umetničke obrade. Svoje zapise narodnih melodija štampao je u 6 svezaka pod nazivom Srpske narodne pesme. Od ostalih treba pomenuti Ljubicu Marić, Petra Konjovića, Josifa Marinkovića i Isidora Bajića koji su dali veliki doprinos razvoju umetničke muzike u Srbiji.

Etno muzika u Srbiji
Prve najave onoga što se danas zove etno muzikom ili svetskom muzikom u Srbiji datiraju iz šezdesetih godina prošlog veka. Ponikle su u džez muzici, a Balkanski džez, bio je izraz koji su džez muzičari upotrebili kada su pokušali da daju naziv onome što je proizašlo iz korišćenja tradicionalnih motiva u džez muzici. Sedamdesetih godina, na etno ne ostaju imuni ni rok muzičari. Velike jugoslovenske grupe poput Smaka, Korni grupe, YU grupe, grupe Leb i sol, ubacuju ritmove i motive tradicionalne muzike Balkana u svoje pesme. Potencijal tradicionalne muzike, možda je u to vreme najviše iskoristilo Bijelo dugme. Pastirski rok, tada vodeći muzički magazin Jugoslavije, Džuboks, ovako je odredio etno zvuk u rok muzici.
Ipak, džezeri su označili početak svetske muzike u Srbiji. Album Izvorni folklor i džez, Branislava Lale Kovačeva i gostujućih muzičara, snimljen 1987. godine uzima se za događaj koji je odredio definitivan nastanak etno muzike u našoj zemlji. Na ovoj ploči sa Kovačevim su sarađivali Vojin Draškoci, Vlatko Stefanovski, trubač Georgi Dimitrovski, perkusionista Uroš Šećerov, grupa Paganke, frulaš Dobrivoje Todorović i orkestar Feata Sejdića. Ali, njihova slava ni izbliza nije postigla dimenzije koje je postigao Goran Bregović devedesetih godina snimajući muziku za film Kraljica Margo. Balkanski ritmovi i motivi u muzici Gorana Bregovića komponovanoj za ovaj i za filmove Dom za vešanje i Podzemlje, dosegli su planetarni uspeh.

Narodna muzika
U 19. veku i ranije, karakteristični narodni instrumenti su bile gusle i frula, dok su u Vojvodini korišćene tambure i gajde. Znatno kasnije, a i danas, glavni instrumenti u novokomponovanoj narodnoj muzici su harmonika i violina.
Trubački orkestri su veoma popularni u Srbiji. Festival trubača u Guči je centralna manifestacija ove vrste muzike. Jedan od najpoznatijih majstora trube Srbije je Boban Marković.
Najvažniji predstavnici srpske narodne muzike su: pevači Predrag Cune Gojković, Predrag Živković Tozovac, Toma Zdravković, Olivera Katarina, Lepa Lukić, Vasilija Radojčić, Miroslav Ilić i Šaban Šaulić, kao i kompozitori Milutin Popović-Zahar, Radoslav Graić, Dragan Aleksandrić. Tu su još Zvonko Bogdan i Janika Balaž čija je muzika vezana za vojvođanske muzičke tradicije, a u novije vreme i grupa Legende. U novije vreme mnogi srpski pevači su popularni u celoj jugoistočnoj Evropi, kao na primer: Lepa Brena, Svetlana Ražnatović — Ceca, Željko Joksimović, Indira Radić i Dragana Mirković.
Period turske vlasti ostavio je orijentalni trag u muzici celog Balkana, pa i Srbije. Primetan je i uticaj romske muzike. U poslednjih 20-ak godina, razvijen je trend kombinovanja narodne muzike, orijentalnih uticaja i dens muzike pod imenom turbo-folk.

Zabavna, pop i rok muzika
U zabavnoj i pop muzici, velike zvezde estrade sa prostora Srbije (tada kao dela Jugoslavije) bili su Đorđe Marjanović i Lola Novaković. Istaknuti predstavnici srpske zabavne muzike su Kornelije Kovač, Đorđe Balašević i Zdravko Čolić.
Rok grupe su se pojavile u Srbiji krajem 1960-ih. Veliku popularnost su postigle 1980-ih, sa grupama novog talasa: Idoli, Električni orgazam i Ekatarina Velika. U to vreme, a i danas, aktivne su grupe Riblja čorba, YU grupa, Bajaga i Instruktori i Van Gog.
Legenda jugoslovenskog roka, Goran Bregović, poslednjih desetak godina stekao je međunarodnu popularnost svojom muzikom obojenom etnomuzičkim motivima. Sličnom kategorijom muzike bave se Biljana Krstić, Slobodan Trkulja & Balkanopolis i Nele Karajlić sa grupom No Smoking Orchestra.
Srbija je pobedila na takmičenju za Pesmu Evrovizije 2007. u Helsinkiju sa pesmom „Molitva” u izvođenju pop-pevačice Marije Šerifović.

Arhitektura
U srednjem veku srpska arhitektura doživljava veliki uspon i procvat. Srpski arhitektonski spomenici sakralne arhitekture koji su se razvili u 12, 13. i 14. veku imaju veliki značaj i svetsku reputaciju.
Raški stil u srpskoj arhitekturi tokom srednjeg veka, obuhvata vremenski period od sedme decenije XII do kraja XIII veka, dok se kao granični primeri uzimaju Nemanjini Đurđevi stupovi (oko 1170) za početak epohe odnosno Dragutinova crkva svetog Ahilija u Arilju (oko 1296). Raški stil je dobio poseban naziv i originalni je domet srpskih arhitekata koji su stvorili promenu u arhitekturi crkvenih objekata, što je rezultovalo uspostavljanjem posebnog stila u sakralnoj arhitekturi po kome su postali poznati u svetu. Najstarije crkve iz doba Nemanjića su se ugledale na istočne uzore sa romaničkom spoljašnjom obradom i takve su uglavnom sve crkve do doba kralja Milutina (1282—1321), a karakteriše ih osnova u obliku jednobrodne građevine, a na njima je naglašen efekat masa.
Moravski stil u srpskoj arhitekturi tokom srednjeg veka, obuhvata vremenski period od sedme decenije XIV (često se kao prelomni događaj uzima Marička bitka 1371) do 1459. godine odnosno do pada Srbije pod osmanlijsku vlast, dok simbolički početak epohe označava Lazarevo podizanje Ravanice (1375—1377) i Lazarice (1377—1388). Sam stil je naziv dobio po reci Moravi u čijem slivu su podizani sakralni objekti.
U savremenoj arhitekturi preovlađuju eklektički stilovi neorenesanse i neobaroka, a vidljive su i težnje za stvaranjem nacionalnog arhitektonskog izraza, što je ostvareno kroz Srpsko-vizantijski stil (moderni). Najznačajniji arhitekti tog vremena su bili Čeh Jan Nevole, Aleksandar Bugarski, Andrija Vuković, Kosta Šretlović, Kosta Jovanović, Jovan Ilkić, Momir Korunović i Svetozar Ivačković, koji su vladali do pojave novih snaga čije su ideje bile vezane za secesiju i od njih su značajniji Branko Tanazević i Nikola Nestorović.
Od 1950. godine razvoj srpske arhitekture, odnosno arhitekture u Jugoslaviji beleži veoma napredne rezultate i to u većoj meri nego što je to zabeleženo u ostalim zemljama istočne Evrope. Niču veliki sportski objekti, sagrađene su sajmišne zgrade u Beogradu Milorada Pantovića, muzeji Vjenceslava Rihtera i mnogi drugi značajni objekti.

Pozorište i film
Joakim Vujić je osnivač savremenog srpskog pozorišta. On je osnovao Knjaževsko-srbski teatar u Kragujevcu 1835. Značajni srpski pisci pozorišnih komada bili su Jovan Sterija Popović u 19, i Branislav Nušić u 20. veku. U Beogradu se od 1967. održava međunarodni festival savremenog teatra BITEF. Tradicionalno najkvalitetnije pozorišne scene u Srbiji su Narodno pozorište u Beogradu, Atelje 212, Jugoslovensko dramsko pozorište i Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu.
Među pozorišnim radnicima koji su obeležili srpski teatar poslednjih decenija izdvajaju se Bojan Stupica, Mira Trailović i Jovan Ćirilov, a od pisaca Aleksandar Popović, Dušan Kovačević, Ljubomir Simović i Biljana Srbljanović.
Srpska filmska umetnost je jedna od vodećih kinematografija istočne Evrope. Pre Drugog svetskog rata u Srbiji je proizvedeno 12 filmova. U posleratnom periodu, na međunarodnoj sceni su se istakli režiseri: Goran Marković, Aleksandar Petrović, Dušan Makavejev, Živojin Pavlović, Želimir Žilnik (dobitnik Zlatnog medveda Berlinala), Slobodan Šijan, Goran Paskaljević i drugi. Najnagrađivaniji srpski filmski režiser je Emir Kusturica koji je između ostalog dobitnik dve Zlatne palme na festivalu u Kanu.
Među glumcima, u prvoj polovini 20. veka su se istakli Čiča Ilija Stanojević, Žanka Stokić i Dobrica Milutinović. Novije doba srpskog pozorišta i filma su obeležili glumci: Miodrag Petrović Čkalja, Pavle Vuisić, Radmila Savićević, Ljubiša Jovanović, Zoran Radmilović, Ljuba Tadić, Danilo Bata Stojković, Dragan Nikolić, Milena Dravić, Bata Živojinović, Mira Stupica, Jelisaveta Seka Sablić, Ljubiša Samardžić, Mira Banjac, Bora Todorović, Mija Aleksić, Olivera Marković, Ružica Sokić, Miki Manojlović, Svetlana Bojković i mnogi drugi.

Svetska kulturna baština UNESKO-a
Organizacija Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (Unesko) Svetska baština stavila je sedam lokaliteta u Srbiji pod svojom zaštitom uvrstivši ih u mesta od izuzetnog značaja za svetsku kulturu, nauku i obrazovanje. Prvi zaštićeni lokaliteti su srednjovekovni kompleks spomenika Stari Ras i manastir Sopoćani koji su pod zaštitu stavljeni 1979. godine. Nakon pristupanja Srbije Uneskovoj konvenciji, pod zaštitu su stavljena četiri manastira sa Kosmeta i ostaci palate Romulijana.
• 1979 — Grad Stari Ras, manastir Sopoćani i Petrova crkva (najstarija crkva u Srbiji)
• 1986 — Manastir Studenica
• 2004 — Manastir Dečani
• 2006. — Manastir Gračanica, Pećka patrijaršija i crkva Bogorodica Ljeviška
• 2007. — Carska palata Feliks Romulijana kod Gamzigrada
• 2016 — Stećci, srednjovekovni nadgrobni spomenici (zajednički nominovale Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Crna Gora i Srbija)

Obrazovanje
Po zakonima Srbije, školovanje je svakom dostupno pod jednakim uslovima.
Osnovno školovanje je obavezno i traje osam godina. Deca u osnovnu školu polaze sa navršenih 6 ili 7 godina. Posle osnovne škole, dolazi do račvanja; neki učenici nastavljaju srednje školovanje u gimnazijama i tu 4 godine stiču opšte obrazovanje, dok drugi nastavljaju obrazovanje u srednjim stručnim školama, koje takođe traju četiri godine. Treća opcija su zanatske škole na kojima specijalističko obrazovanje (trgovina, zanati) traje tri godine.
Više i visoko obrazovanje se realizuje na višim školama, fakultetima i umetničkim akademijama. Danas u Srbiji deluje 7 državnih i 7 privatnih univerziteta. Državni imaju 84 fakulteta, a privatni 51 fakultet. Postoji i pet samostalnih privatnih fakulteta van univerziteta. Državni univerziteti Srbije su: Univerzitet u Beogradu, Univerzitet u Novom Sadu, Univerzitet u Nišu, Univerzitet u Kragujevcu, Univerzitet u Novom Pazaru, Univerzitet u Prištini (sadašnje sedište u Kosovskoj Mitrovici), Univerzitet umetnosti u Beogradu. Univerzitetski programi su prilagođeni Bolonjskoj deklaraciji, koja predviđa sticanje diploma tri nivoa: diploma osnovnih studija, master i doktorat.
Za redovno školovanje, koje se finansira iz javnih prihoda budžeta Republike Srbije, građani ne plaćaju školarinu. Pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo na obrazovanje na svom jeziku, u skladu sa zakonom.

Razvoj nauke i visokog školstva
Uslovi za razvoj nauke i školstva u Srbiji nisu postojali za vreme turske vladavine. Prvi pokušaj osnivanja nacionalnog školstva bila je Velika škola iz 1808, potpomognuta Srbima iz Austrije. Tek u periodu 1835—1878. dolazi do institucionalizacije prosvete. Kao naslednik Liceja 1863. je izrasla Velika škola u Beogradu, a transformisana je u Univerzitet 1905. Osnivanjem institucija Narodnog muzeja (1844) i Društva srpske slovesnosti (1841), koje je preraslo u Srpsku akademiju nauka i umetnosti, ostvareni su uslovi za organizovano bavljenje naukom. Mnogi mladi i talentovani Srbi su u tom periodu školovani u inostranstvu o trošku države, da bi se dobili stručnjaci za dalji razvoj.
U Austriji, Srbi su organizovali Maticu srpsku (1826) kao svoju kulturnu instituciju. Kasnije je njeno sedište preseljeno iz Pešte u Novi Sad. Prilike u Austriji su bile znatno povoljnije za razvoj srpskog školstva i nauke.
Svetski vredni naučnici iz Srbije su, između ostalih: prirodnjak Josif Pančić, geograf Jovan Cvijić, sociolog Valtazar Bogišić, biolog Ivan Đaja, matematičar Mihajlo Petrović, astronom Milutin Milanković, fizikohemičar Pavle Savić. Pored njih, mnogi srpski naučnici su radili i stvarali u inostranstvu. Takvi su na primer Mihajlo Pupin, Nikola Tesla i Gordana Vunjak Novaković.
Tokom druge polovine 20. veka, u Srbiji su otvoreni naučni instituti za nuklearne nauke u Vinči i institut za inženjerstvo „Mihajlo Pupin”. Ovo su danas dva najznačajnija naučna instituta u zemlji.

U Srbiji ima mnogo kulturnih festivala i sajmova. Najznačajniji su: Beogradski sajam knjiga, Vukov sabor i Beogradski internacionalni teatarski festival (BITEF). Od muzičkih manifestacija, najpopularnije su: međunarodni muzički festival Egzit (Exit), Nišvil (Nisville) džez festival u Nišu i trubački Sabor u Guči.
Beogradske muzičke svečanosti (BEMUS), kao najstariji i najznačajniji festival umetničke muzike u Srbiji, održavaju se svake godine prve polovine oktobra u Beogradu. U Novom Sadu se održava sličan muzički festival — NOMUS.
Mokranjčevi dani su tradicionalni festival horske muzike u Negotinu, dok se u Nišu održava međunarodni horski festival „Horske svečanosti”. JoakimInterFest je međunarodni pozorišni festival malih scena, koji se održava u Kragujevcu, Knjaževsko-srpskom teatru.
Sterijino pozorje u Novom Sadu je festival na kome se takmiče predstave rađene po tekstovima domaćih pozorišnih pisaca.
Na polju filmske umetnosti, najeminentniji festival je FEST koji se početkom svake godine održava u Beogradu. Ostali poznati filmski festivali su: Festival filmskog scenarija u Vrnjačkoj Banji koji se održava od 1977. godine, Palićki filmski festival, Niški filmski festival, Kustendorf film festival i dr.

Srpska kuhinja je heterogena, iako su burna istorijska dešavanja uticala i na ishranu naroda, pa tako svaki region ima svoje specifičnosti i različitosti. Može se reći da su presudni uticaji bili vizantijsko-grčki, dakle — mediteranski, zatim orijentalni i austrougarski. Spremanje hrane je sastavni deo srpske tradicije i kulture. U Srbiji je uobičajeno obedovanje 3 puta dnevno (doručak, ručak i večera), uz napomenu da je najvažniji i najčešće najobimniji obrok — ručak.
Ishrana se poistovećuje sa unošenjem hranljivih materija (konzumiranje hrane i pića), ali u širem smislu, predstavlja uživanje u trpezi. Ovaj veoma složen proces, stvara ono što se naziva »nacionalna kuhinja«, koju čine: izbor namirnica, njihovo uzgajanje, priprema jela, ambijent u kome se hrana servira, kao i način kako se servira.
U srpskim selima naziv za kuhinju bio je „kuća”, a centralni deo je bilo ognjište, koje je predstavljalo važno, kultno mesto, pored koga se odigravao svakodnevni život, okupljala cela porodica. Sedelo se na drvenim klupama, tronošcima i stolicama, posuđe je bilo drveno i zemljano, a u bogatijim kućama i bakarno. Hleb se pravio od žitnog ili kukuruznog brašna.

Pogledajte Galeriju Slika