Пређи на садржај 
Smederevo
o gradu
Smederevo
Smederevo je grad i sedište Podunavskog okruga. Nalazi se na obalama Dunava u severoistočnom delu Srbije. Prema popisu iz 2011. bilo je 64.175 stanovnika (prema popisu iz 2002. bilo je 62.805 stanovnika). Šire područje grada Smedereva ima 108.209 stanovnika.
Smederevo je sa izgradnjom Smederevske tvrđave 1430. postalo prestonica Srpske despotovine pošto je Beograd, dotadašnja prestonica, vraćen Ugarskoj 1427. godine. Smederevsku tvrđavu je osnovao tadašnji srpski despot Đurađ Branković. Smederevska tvrđava je tada predstavljala najveću ravničarsku tvrđavu u Evropi.
Smederevo je danas veliki industrijski centar.
Grad je poznat po još nekim nazivima na drugim jezicima: lat. Smederevo, grč. Sfenterom, nem. Semendria, rum. Semendria, mađ. Szendrő, tur. Semendire.
Postoje mnoga mišljenja o značenju toponima Smederevo.
1. Italijanski istoričar Antonio Bonfini (1427.–1503) u svome delu Rerum Hungaricarum decades IV cum dimidia navodi da ime Smedereva potiče od Svetog Andreje (Inače, mađarski naziv za Smederevo koji se do danas zadržao u ovom jeziku je Szendrő).
2. U delu Ohridska arhiepiskopija u početku 11. veku Stojan Novaković je napisao: Poznato je poodavno da je Smederevo pokvareno EIS MONTE AUREO, jer je grad podignut na mestu nekadašnjeg rimskog grada Mons Aureus, što u prevodu znači „Zlatno brdo“. Ova rimska naseobina zabeležena je na Pojtingerovoj karti koja potiče iz 4. veka.
3. Postoji mišljenje da je toponim Smederevo složenica dve reči: smet i drevo zbog izrazito gustih hrastovih šuma na ovom području.
4. Toponim Smederevo po nekim izvorima vuče poreklo od srednjovekovnog muškog imena Smender
5. Mnogi autori smatraju da je poreklo ovog toponima iransko-hazarskog porekla. U prevodu sa iranskog Semender znači krajnja vrata. Upravo tako se zvao i hazarski grad koji se nalazio na jugozapadnoj obali Kaspijskog jezera. Krajem 10. veka Hazarsko carstvo nestaje i mnogi stanovnici Semendera, bežeći pred najezdom osvajača, uputili su se u naše krajeve, nazivajući svoja nova naselja imenima svojih ranijih prebivališta.
Smederevo se nalazi na 44° 40’ severna geografske širine i 20° 56’ istočne geografske dužine. Nalazi se u Centralnom delu Srbije, na drugoj po veličini evropskoj reci Dunavu. Od prestonice Beograda udaljen je svega 46 km.
Prvi pomen Smedereva nailazimo godine 1019. u povelji vizantijskog cara Vasilija II kada je ovde uspostavljena jedna od episkopija novostvorene Ohridske arhiepiskopije. Sledeći pisani pomen o Smederevu nalazi se i u povelji kneza Lazara iz 1381. godine, u kojoj se spominje manastir Ravanica i sela i imanja koja poklanja „u Smederevu ljudini Bogosavu s općinom i s baštinom“. Naselje dobija na značaju tek u 14. veku sa povlačenjem srpske države na sever pred turskim naletima. 1427, nakon smrti svog prethodnika Stefana, despot Đurađ Branković je po prethodno utvrđenom dogovoru morao da ugarskom kralju vrati Beograd. Kao grad sa tradicijom prestonice Smederevo se izdvojilo odmah po izgradnji Smederevske tvrđave 1430. godine. Sve do 1459. godine grad je bio sedište Despotovine na čelu sa despotom Đurđem Brankovićem. Nakon toga grad potpada pod vlast Turaka. Iako je razoren u sukobu 1459, Turci uviđaju njegov izuzetno povoljan položaj na Dunavu i dograđuju utvrđenje sada za svoje potrebe. Tokom dugog perioda bio je sedište Smederevskog sandžaka, sve do dolaska Austrijanaca 1718. 1739. grad je opet pod Turcima. Međutim razvoj grada za vreme Austrougara nastavljen je otvaranjem prve osnovne škole 1806. godine, za vreme Prvog srpskog ustanka. U to vreme u gradu je osnovan Praviteljstvujušči sovjet, na čelu sa Dositejem Obradovićem i Smederevo je ponovo postalo prestonica.
Pod nemačkom okupacijom, 5. juna 1941 Smederevo je doživelo katastrofalnu eksploziju. Eksploziju je izazvala municija koju su okupatori prevozili željeznicom i skladištili u tvrđavi. Tom prilikom poginulo je preko 3.000 ljudi, a ceo grad je bio porušen i delom zatrpan zemljom.
Nakon Drugog svetskog rata, Smederevo je dobilo značajnu ulogu kao administrativni centar. Pre toga Smederevo je sa svojom oblašću pripadalo Dunavskoj banovini (sedište Novi Sad). Tokom Drugog svetskog rata Smederevo je bilo sedište dela Dunavske banovine koji je bio okupiran isključivo od strane Nemačke vojske (Šumadija, Braničevo i Banat, koji je kasnije ustanovljen kao posebna autonomna regija pod vlašću banatskih Nemaca). Od 1945. godine novostvorena država FNRJ (Federativna Narodna Republika Jugoslavija) a potom i SFRJ (Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija) podeljena je na oblasti (krajeve) čiji su sastavni delovi bile opštine. Smederevo je posle 1945. godine postalo sedište Smederevske oblasti, koja je obuhvatala grad Smederevo (naselje Smederevo i njemu gravitirajuća pripadajuća naselja — današnja prigradska naselja) i još 7 opština.
Sa početka 20. veka grad je brojao 7.000 stanovnika, a danas prema poslednjem popisu iz 2003. godine ima 62.900 stanovnika u gradu i 116.000 u selima ubraja se u deset najvećih gradova u zemlji. Na širem području grada, računajući i sedam prigradskih naselja, Smederevo broji 77.808 stanovnika (po popisu iz 2002. godine. Karađorđev dud je spomenik prirode - botaničkog karaktera ali i znamenito mesto iz istorije Smedereva. Pod ovim stablom je 8. novembra 1805. godine vožd Karađorđe, vođa Prvog srpskog ustanka, u prisustvu srpskih starešina i ustanika primio ključeve Smederevske tvrđave od turskog zapovednika grada, dizdara Muharema Guše. Predaja ključeva je izvršena na svečan način, jer su Turci ostavili Srbima mnogo topova i municije, a Karađorđe im je dozvolio da izađu iz Smedereva sa vojnim častima i sitnim oružjem i da lađama odu niz Dunav u Vidin, u Bugarsku.
Važne godine i datumi
• 1430 — Izgrađen Mali grad Smederevske tvrđave
• 1456 — Na Badnji dan 24. decembra umro je despot Đurađ Branković
• 1459 — Smederevo potpada pod vlast Turaka
• 1805 — U Prvom srpskom ustanku Smederevo oslobođeno od Turaka pod vođstvom Karađorđa Petrovića. Iste godine osnovan i Praviteljstvujušči sovjet
• 1806 — Otvorena prva gradska osnovna škola u Srbiji sa učiteljem Jovanom Rančićem
• 1854 — Izgrađena crkva Svetog Georgija
• 1866 — Osnovana bolnica
• 1867 — 12. aprila Turci zauvek napuštaju Smederevo i predaju ključeve grada Ljubomiru Uzun Mirkoviću
• 1871 — Počela sa radom Gimnazija
• 1875 — Pokrenut je prvi dnevni list Narodna volja
• 1886 — Iz Smedereva krenuo prvi voz na relaciji Smederevo–Velika Plana
• 1899 — Osnovano pozorište
• 1913 — Sa radom otpočelo Srpsko akcionarsko rudarsko topioničarsko industrijsko društvo (SARTID), preteča sadašnje Železare u Smederevu
• 1914 — Pad Smedereva u ruke Austrougara u Prvom svetskom ratu. Grad je žestoko bombardovan topovima zvanim debela Berta, koji su grad jako oštetili.
• 1915 - Nemci dejstvuju po gradu kalibrima do 420 mm.
• 1918 — 17. oktobra Smederevo je oslobođeno
• 1941 — 5. juna u 14 sati i 14 minuta Smederevo je doživelo katastrofalnu eksploziju kakvu nikad do tad nije doživelo. Eksploziju je izazvala municija koju su u tvrđavi skladištili okupatori. Tom prilikom poginulo je preko 3.000 ljudi, a ceo grad je bio porušen i delom zatrpan zemljom (vidi: Eksplozija u Smederevskoj tvrđavi 1941.)
• 1944 — U Drugom svetskom ratu, 16. oktobra Smederevo je oslobođeno
• Dan opštine Smederevo — 5. oktobar
• Komemoracija žrtvama eksplozije 1941. — 5. jun
U gradu se nalazi Karađorđev dud, Muzej u Smederevu, Centar za kulturu Smederevo, Radio Smederevo... Smederevo ima više spomenika kulture među kojima su Smederevska tvrđava, crkva Svetog Georgija u Smederevu, zgrada Okružnog suda u Smederevu, zgrada Opštinskog doma u Smederevu, crkva Uspenja Presvete Bogorodice na Starom smederevskom groblju i drugi. U centru grada je Narodna biblioteka Smederevo.
Poznati Smederevci:
• Đurađ Branković
• Dragan Pantić Smederevac, pevač
• Nela Bijanić, pevačica
• Irina Kantakuzin
• Lazar Branković
• Stefan Branković
• Vuk Grgurević
• Janoš Hunjadi
• Stanko Arambašić
• Karađorđe Petrović
• Dositej Obradović
• Dimitrije Davidović, novinar
• Ilija Milosavljević Kolarac, zadužbinar
• Antonije Protić
• Branislav Nušić, književnik
• Dimitrije Ljotić, političar
• Živorad Lazić
• Radivoje Lola Đukić, reditelj
• Slobodan Boda Ninković, glumac
• Zlata Petković, glumica
• Jovica Tišma, književnik i novinar
• Aleksandra Janković, pevačica
• Dejan Tončić, glumac
• Boža Nikolić, glumac
• Jelena Mrđa, glumica
• Marica Vraneš, glumica
• Zorica Brunclik, pevačica
• Jovica Petković, harmonikaš i šef orkestra RTV Sarajevo
• Snežana Janković, ambasador
• Tanja Savić, pevačica
• Zoran Janković, gradonačelnik Ljubljane
• Mateja Kežman, fudbaler
• Pal Kiniži
• Zoran Đurović, teolog
• Milosav Slavko Pešić, književnik
• Mladen Atanasijević, filolog
• Ljubiša Simić, bokser
• David Bižić, operski pevač
• Aleksandar Mitrović, fudbaler
• Marko Živković, fudbaler
• Saša Edi Đorđević, književnik i rok muzičar, zaposlen u Ministarstvu unutrašnjih poslova
• Ljiljana Šarac, pisac
Učesnici Olimpijskih igara iz Smedereva
• Milorad Arsenijević (1906—1987) — fudbal, Kraljevina Jugoslavija, LOI Amsterdam 1928.
• Svetomir Belić (1942) — boks, SFRJ, LOI Minhen 1972.
• Emilija Erčić - Ema (1962) - rukomet, SFRJ, LOI Los Anđeles 1984, zlatna medalja
• Ljubiša Simić (1963) — boks, SFRJ, LOI Los Anđeles 1984. i LOI Seul 1988.
• Boban Ranković (1979) - veslanje, Jugoslavija, LOI Sidnej, Australija 2000.
• Goran Nedeljković (1982) — veslanje, Srbija i Crna Gora, LOI Atina, Grčka 2004.
izvor:
