Užice
o gradu
Užice
Užice (ranije Titovo Užice) je grad u Zlatiborskom okrugu. Prema popisu iz 2011. u njemu je živelo 52.646 stanovnika.
Leži na obalama reke Đetinje. Očuvane su srednjovekovne ruševine tada već vrlo važnog grada. Užice je bilo sedište partizanske armije u jesen 1941. godine. 1946. godine ime je promenjeno u Titovo Užice u čast Josipa Broza Tita, a staro ime je vraćeno 1992. godine.
Užice je veliki centar metalne i industrije mašina i gajenja voća. Administrativni centar istoimene opštine i Zlatiborskog okruga.
Naselja u Užicu
Najveće naselje u Užicu je Sevojno (7.101 stanovnik) i ono predstavlja i gradsku opštinu. Sevojno se nalazi na istočnom delu grada. Kako se kreće ka zapadu i ka centru grada prvo sledeće naselje na koje se nailazi je Senjak, zatim Krčagovo (gde se nalazi bolnica) i Dovarje. Usleđuje naselje Lipa, a zatim centar grada, dalje ka zapadu su naselja Koštica, Terazije, Turica i Duboki Potok (koje je poslednje naselje na zapadnom izlazu iz grada). U južnom delu Užica su Zabučje i Međaj, a na severu Rakijska pijaca, Carina, Tatinac, Vujića Brdo, Sarića Osoje, Pora, Belo groblje, Gluvaći itd.
Užice se nalazi na nadmorskoj visini od 411 metara, koja varira i prelazi 600 metara. Kroz grad protiče reka Đetinja, i Užice je geografski stavljeno u dolinu Đetinje.
Ovde se nalaze Železnička stanica Užice teretna, Železnička stanica Užice i Kapela Svetog proroka Ilije.
Stari i srednji vek
Prvi stanovnici Užica i okoline bili su Iliri, odnosno njihova plemena Partini i Autarijati. Širom užičkog kraja ostavili su svoje grobnice i spomenike. Dolaskom Rimljana, ovi prostori uvršćeni su u sastav provincije Dalmacije, a Iliri su romanizovani. Na mestu današnjeg Užica nalazio se manji grad Kapedunum (lat. Capedunum), koji je imao važnu ulogu u ovoj rimskoj provinciji.
U srednjem veku dolaze slovenska plemena, a potom i Srbi iz Bele Srbije. Oko 1180. godine, veliki župan Stefan Nemanja je Užice pripojio Raškoj, a pre toga nalazilo se u posedu župana Stracimira, rođenog brata Stefana Nemanje. Kada je kralj Dragutin abdicirao u korist svog brata Milutina, za sebe je zadržao Zlatibor, Arilje i Užice, i, dobivši od ugarskog kralja Mačvu, stvorio je tzv. Sremsku kraljevinu. Kada je kralj Dragutin umro, ovi krajevi opet su ušli u sastav Srbije. U ovom periodu (1329. godine) se javlja i prvi zapis naziva Užice. U to vreme Užice je bio mali grad, ali strateški važan, na putevima ka primorju. Nakon smrti cara Dušana, Užice je ušlo u posed Vojislava Vojinovića. Posle njegove smrti gradom je ovladao njegov bratanac Nikola Altomanović, čiji je grb i danas simbol grada. Knez Lazar i Tvrtko I smatrali su Nikolu Altomanovića za pretnju, te su ga 1373. napali, oslepeli ga u Užicu i razvlastili, a njegove posede podelili međusobno. Tom prilikom, Užice je pripalo knezu Lazaru.
Užička tvrđava, koja nadgleda skoro ceo grad sa okolnog brda, najverovatnije je nastala ili u periodu vladavine Vojislava Vojinovića ili Nikole Altomanovića, mada se prvi pisani spomeni koji potvrđuju njeno postojanje javljaju tek posle turskog osvajanja.
Turska vlast
Turci su osvojili Užice 1463. godine, i ostali u njemu naredna četiri veka. Prema osmanskom popisu iz 1498. godine, naselje je imalo status sela, veličine koja se može porediti sa današnjim selima ovog okruga. U njemu bilo je svega 56 porodičnih kuća, 42 neoženjena stanovnika, tri udovičke kuće, pet vodenica, i svega jedan muslimanski stanovnik. Od ovoga pa do 1516. godine Užice doživljava nagli razvitak doseljavanjem muslimanskog stanovništva u naselje, koje od ovog popisa dobija i status varoši. Po ovom popisu, broj hrišćanskih kuća porastao je na 96, a muslimanskih domova bilo je čak 160.
Trend naseljavanja muslimana u Užice ponavlja se i na novom popisu koji je vršen za vreme vladavine Sulejmana veličanstvenog, između 1522. i 1530. godine, a na njemu se broj muslimanskih stanovnika povećava na čak 253. Valja napomenuti da su ovi stanovnici najčešće bili zanatlije ili trgovci, i da je porast njihovog broja u većini slučajeva rezultat doseljavanja, a ne islamizacija starog stanovništva. U ovom popisu takođe saznajemo da su se doseljenici najviše naseljavali oko tvrđave, što se ne poklapa sa današnjom rasprostranjenošću populacije, koja je u dolini reke Đetinje.
19. vek
Užička nahija je bila jedna od nahija Beogradskog pašaluka, gde je i ostala sve do 1807. godine, kada su je oslobodili srpski ustanici. U oslobođenoj Srbiji Užice je bilo središte okruga i sreza, sa mnogo trgovaca i zanatlija. Tek pred kraj 19. veka Užice je počelo da se razvija kao industrijski grad. Užice je bilo prvi grad u Srbiji sa elektranom sagrađenom po Teslinim principima. Hidroelektrana na Đetinji je sagrađena 1900.
Prvi svetski rat
Užice je u Prvom svetskom ratu oslobođeno 31. oktobra 1918. Na taj dan 100 godina kasnije otkriven je „Spomenik velikoj pobedi”.
Godine 1939. su postavljani vodovod, kanalizacija i kockasta kaldrma.
Užička republika
Tokom nemačke okupacije u Drugom svetskom ratu 1941. godine, Užice je bilo privremeno oslobođeno od strane partizana. Tokom 67 dana postojanja Užičke Republike (od 24. septembra do 29. novembra), industrija i fabrike su uglavnom proizvodile proizvode za vojnu upotrebu, pruga i putevi su funkcionisali i novine i knjige su bile štampane. Okvirne granice republike su bile područje od reke Drine na zapadu do Zapadne Morave na istoku i od reke Skrapeža na severu do reke Uvca na jugu.
Muzej ustanka nalazi se u zgradi koja je služila kao glavni štab partizana.
O istoriji Užica 1944−1945. postoji knjiga „Užički kraj od jeseni 1944. do završetka Drugog svetskog rata 1945. godine” autora Živote Markovića.
Moderna istorija
U okvirima SFRJ, Užice je bilo preimenovano u Titovo Užice, zajedno sa još 7 gradova širom zemlje (Titov Drvar, Titov Veles, Titova Korenica, Titov Vrbas, Titova Mitrovica, Titovo Velenje, Titograd). Ovo je bio jedan od razloga zbog kojeg je Užice dobilo veliku finansijsku pomoć od države i velika ulaganja u infrastrukturu i lokalnu industriju. Tokom narednih decenija, Užice je preraslo u jedan od većih i razvijenijih gradova u SFRJ, sve do njenog raspada. Posle raspada, 1992. godine, Užice gubi pridev ”Titovo”.
Tokom 1999. godine i napada NATO-a na SRJ, Užice je pretrpelo dnevna bombardovanja, a najgore je prošlo 6. maja, kada su avioni NATO-a bombardovali veliki broj mostova, puteva, civilnih i državnih zgrada i aerodrom (vidi Bombardovanje Užica).
Poznati Užičani:
• Danica Grujičić, neurohirurg, načelnica Centra za neuroonkologiju Neurohirurške klinike Kliničkog centra Srbije i redovni profesor na Medicinskom fakultetu u Beogradu.
• Dejan Maksimović, glumac
• Marko Popović, arheolog
• Goran Daničić, glumac
• Mirjana Joković, glumica
• Ivan Bosiljčić, glumac
• Radovan Vujović, glumac
• Aneta Tomašević, glumica
• Žarko Jokanović, glumac
• Ana Rupčić, operska pevačica
• Tanja Obrenović, operska pevačica
• Đorđe Karaklajić, kompozitor
• Slobodan Šuljagić, reditelj
• Mihailo Milovanović, srpski slikar, vajar i pisac
• Slavko Vukosavljević, pesnik
• Ljubomir Simović, pisac
• Milutin Uskoković, pisac
• Miodrag Borisavljević, pisac
• Stojan Stiv Tešić, scenarista
• Slobodan Penezić Krcun, učesnik Narodnooslobodilačke borbe, društveno-politički radnik SFRJ i SR Srbije i narodni heroj Jugoslavije
• Aleksandar Bakočević, društveno-politički radnik Socijalističke Republike Srbije i Republike Srbije. Nalazio se na funkcijama predsednika Skupštine grada Beograda i predsednika Skupštine Republike Srbije.
• Veljko M. Mijušković, univerzitetski profesor
• Oliver Mandić, pevač i kompozitor
• Slobodan Mulina, narodni pevač
• Mitar Tarabić, prorok Kremanskog proročanstva
• Filip Kasalica, fudbaler i centarfor Crvene zvezde
• Milovan Đorić, bivši jugoslovenski fudbaler i trener
• Srboljub Stamenković, bivši jugoslovenski i srpski fudbaler
• Olivera Jevtić, srpska atletičarka, osvajač bronzane medalje na evropskom prvenstvu u maratonu
• Oliver Jezdić, bivši klavijaturista popularne muzičke rok grupe Galija
• Andrija Zlatić, srpski strelac i osvajač bronzane medalje na Olimpijskim igrama 2012.
• Nemanja Vidić, bivši reprezentativac Srbije i fudbaler Mančester junajteda, osvajač Lige šampiona
• Tijana Malešević, reprezentativka Srbije u odbojci, svetska i evropska šampionka, osvajač srebrne medalje na Olimpijskim igrama 2016.
• Maja Aleksić, reprezentativka Srbije u odbojci, svetska i evropska šampionka, osvajač bronzane medalje na Olimpijskim igrama 2020.
• Slađana Mirković, reprezentativka Srbije u odbojci, evropska šampionka, osvajač bronzane medalje na Olimpijskim igrama 2020.
• Nataša Mićić, političar, bivša predsednica Narodne skupštine Srbije
• Dragoljub Ojdanić, načelnik Generalštaba Vojske Jugoslavije tokom 2000. godine
• Ljubiša Diković, načelnik Generalštaba Vojske Srbije (2011-2018)
• Dragica Jevtović, prva žena načelnik Policijske uprave u istoriji srpske policije (2010—2016)
• Nikola Ljubičić, načelnik Saveznog sekretarijata za narodnu odbranu SFRJ 1967—1982. godine; predsednik predsedništva SR Srbije 1982—1984. godine
izvor:
